شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم حجت‌الاسلام مجتبی فرهنگیان در سومین کارگاه از سلسله کارگاه های فرهنگی تربیتی کنشگری اجتماعی روحانیت که از سوی مرکز تخصصی طوبی برگزار شد به ضرورت بازنگری در سیاستهای تبلیغی پرداخت.
این استاد حوزه و دانشگاه تلفیق بین فرهنگ ایرانی و مکتب دینی را پیوندی محکم در جامعه ایرانی دانست که امکان تفکیک میان آنها یا محال و یا بسیار دشوار است.
وی در ادامه به تشریح وضعیت سه گانه سنت، مدرنیته و پست مدرنیته در جامعه ایرانی پرداخت و افزود: در جامعه ما تا قبل از آشنایی با مدرنیته یک وحدت فرهنگی در مبانی دینی وجود داشت و مکتب تشیع به عنوان یک گفتمان غالب بر باورها و انگاره‌های ذهنی مردم حاکم بود و طبیعتاً گروه‌های مرجع نیز روحانیت و مراجع تقلید بودند که زیست بوم و زیست جهان فرهنگی ایرانیان را در گذشته تعیین و تایید می کردند و تمام مناسک و مناسبات فرهنگی بر ساخت دینی داشت.
فرهنگیان ادامه داد: با شروع تحولات جهانی ما وارد یک دیالوگ با دنیای غرب شدیم و فرهنگ غربی وارد سرزمین ما شد که به همراه این تحولات نهاد های جدیدی وارد ایران شدند و از زمانی که برخی از مراجع تقلید اجازه دادند تا دانشجویان ما در غرب تحصیل کنند تماس جدی ما با دنیای غرب شروع شد و پس از بازگشت نسل اول دانشجویان یک دوگانگی فرهنگی در جامعه اتفاق افتاد و مشخص شد که این دانش آموختگان فقط دانش کسب نکرده بودند بلکه ارزش‌هایی را نیز پیوست این دانش کرده بودند که یک دوگانگی فرهنگی در ذهن آنها بین باورهای گذشته و ارزش های جدیدی که آموخته بودند ایجاد شد.
مجتبی فرهنگیان با بیان اینکه این دوگانه متضاد در تفاوتهای مبانی انسان شناسی، معرفت شناسی و هستی شناسی آشکار شد تاکید کرد: ما مدرنیته را با یک انتخاب آگاهانه و عقلانی اختیار نکردیم بلکه این پدیده در یک مواجهه اضطراری در ایران ایجاد شده و بر ساخت ها و نهاد های خودش را داشته و غربی ها با تکیه بر فرهنگ مدرنیته توانستند احاطه سنت و نهادهای سنتی را در جامعه محدود تر و در پیکر اجتماع برای خود پایگاه ایجاد کنند.
این پژوهشگر حوزه تبلیغ، سپس در توضیح پست مدرنیته به عنوان ضلع سوم در چالش سه گانه مذکور گفت: پست مدرنیته نوعی از نسبی گرایی معرفتی را در خود دارد و امروز هم تا حدودی در جامعه ایران مشاهده می شود که نمودهای آن را در بسیاری از رفتارها می‌بینیم.
حجت الاسلام فرهنگیان با اشاره به نقش کلیدی فضای مجازی در عصر کنونی خاطرنشان کرد: بر این سه‌گانه یک وضعیت جدیدی هم تحت عنوان فضای مجازی اضافه شده که که تبعات آن را در این اتفاقات اخیر می توانیم دنبال کنیم لذا ما باید یک تجدید نظر جدی در حوزه رسالت های دینی و تبلیغی انجام دهیم چرا که آموزه های دینی ما هیچ همخوانی با نوع رفتار و باورها و ذهنیت نسل دهه ۸۰ و ۹۰ ندارد و به عبارت بهتر می توان گفت پست مدرن توانسته در لایه ها و پستوهای حریم خصوصی ما هم رسوخ کند و خیلی چیزها را تغییر دهد.
این استاد حوزه موج جهانی شدن را چالش بسیار مهم و بزرگی دانست که کل دنیا را فرا گرفته و بیان داشت: همه ما در بستر جهانی شدن قرار داریم اما نظریه پردازان می‌گویند جهانی شدن یک روی سکه و روی دیگر آن محلی شدن است. زیست فرهنگی ما در جایی به نام دهکده جهانی است و در دهکده همه یکدیگر را می شناسند و از آداب و رسوم و فرهنگ هم اطلاع دارند.
وی در ادامه بر نقش بی بدیل رسانه ها تاکید کرد و گفت: با وجود رسانه ها تمام مرزهای فیزیکی و جغرافیایی از بین می‌رود، دولت-ملت ها به شدت ضعیف می شوند و ما به زودی شاهد وجود یک فرهنگ غالب خواهیم بود که بر تمام فرهنگها استیلا پیدا می کند و فرهنگ غرب در هاضمه اندیشه تمام مردم جهان- حتی در کشورهای سنتی‌تر از ایران- نقش آفرینی خواهد کرد.
فرهنگیان ادامه داد: فرهنگ جهانی به دنبال تسلط بر خرده فرهنگ هاست و همینجاست که خرده فرهنگها در مقابل این موج جهانی مقاومت نشان می‌دهد و فرهنگ‌های محلی رشد می‌کند که یکی از نمونه های بارز آن داعش است.
وی با جمع بندی نکات مذکور، ضرورت بازنگری در سیاستهای تبلیغی را یک امر ناگریز دانست و خاطرنشان کرد: ما نمی‌توانیم تبلیغ را به عنوان یک استراتژی منظم و مدون و یکدست در نظر بگیریم بلکه باید افراد و فرهنگ های مختلف را هم در نظر داشته باشیم چرا که ما در عصری زندگی می کنیم که تکنولوژی و ارتباطات از نقش ابزاری خارج و خودش تبدیل به یک هدف شده است.
حجت الاسلام فرهنگیان در بخش دوم سخنان خود به ترسیم وضعیت تبلیغ در ایران امروز و تفاوت آن در گذشته پرداخت و گفت: در زمان گذشته و قبل از انقلاب روحانیون و دینداران تنها رسالتشان تبلیغ دین بود البته در بعد مناسک فردی چون نظام سابق اجازه روایت اجتماعی به دین نمی‌داد اما امروز یک حاکمیت سیاسی و یک نظام حکمرانی داریم که مبانی و قانون اساسی و شخصیتهای حکمران کاملاً دینی هستند و از درون حوزه علمیه برخاسته اند و آرمان و غایت ما برپایی حکومت الهی در دل جمهوری اسلامی است در نتیجه تبلیغ نیز به عنوان زیر سیستم نظام اسلامی تعریف شده است.
وی افزود: ما در گذشته شاهد سازمان های تبلیغی نبودیم اما امروز شاهد بروز و ظهور سازمان ها و نهادهای مختلف تبلیغی هستیم.
فرهنگیان با اشاره به حوادث اخیر گفت: درباره قضیه اغتشاشات شاید گمان این باشد که این اغتشاشات یک روزی تمام میشود و راحت می شویم اما واقعیت این است که اتفاقاً از فردای بعد از فرونشاندن اغتشاشات کار تبلیغ و مبلغان شروع میشود و در این عرصه روان‌شناسان و جامعه شناسان نمی توانند کاری کنند چراکه نظم سیاسی در دست دینداران است پس ضرورت ایجاب می‌کند که ما راهبردها و تکنیک های تبلیغ را باز اندیشی کنیم.
این استاد حوزه و دانشگاه تبلیغ از منظر امام خمینی و رهبر انقلاب را ناظر به انسان شناسی اسلامی دانست و خاطرنشان کرد: انسان در دو ساحت خیر و شر قرار دارد و می تواند به ساحت اعلی علیین برسد.
وی با بیان اهداف تبلیغ در دو بعد فردی و اجتماعی افزود: هدف فردی تبلیغ، رساندن انسان از اسفل السافلین به اعلی علیین است و محور اجتماعی تبلیغ نیز اقامه عدل و زدودن ظلم است که این مفهوم یک مفهوم درون دینی است که شتاب جهانی دارد.
فرهنگیان در ادامه گفت: ما اگر می توانستیم نگاه امام خمینی را به عنوان یک استراتژی تبلیغات در بیاوریم امروز موثرتر بودیم چرا ما بین جامعه خودمان و جامعه تبلیغ یک حوزه اشتراکاتی داریم اما مبلغین به جای اینکه حوزه اشتراکات را مبنا قرار دهند موضوع اختلافات را مبنا قرار دادند و برای همین هیچ وقت هم زبانی اتفاق نمی افتد در حالی که اگر به تبلیغ دقیق نگاه کنیم باید چند دانش را در آن لحاظ کنیم که روانشناسی فردی، روانشناسی اجتماعی، جامعه شناسی و انسان شناسی مهمترین آنهاست.
وی در پایان خاطرنشان کرد: ما باید بپذیریم که در یک جامعه چند فرهنگی هستیم و اگر می خواهیم شیعه را در تمام دنیا گسترش دهیم باید نسخه های تبلیغی مان تغییر کند و متولی این امر حوزویان هستند که باید برای فردای این گفتمان چاره ای بیندیشند.
