شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
شبکه معالم ـ مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم بیان کرد: بحث از اجتهاد نبی یک بحث میانرشتهای است و چهار علم اصول، حدیث، تفسیر و کلام در آن مشارکت دارند.
به گزارش شبکه معالم، استاد حیدر حب الله در بخش دوم سخنان خود در دومین روز از مدرسه تخصصی حدیث که از سوی گروه آموزشی علوم و معارف قرآن و حدیث برگزار شد، ابتدا این سؤال را مطرح کرد که اساسا چه ارتباطی بین عصمت و اجتهاد وجود دارد؟ وی در ادامه گفت: با توجه به اینکه دو لغت عصمت و اجتهاد معانی مختلفی دارند لذا هرکسی ممکن است پاسخی به این سؤال بدهد؛ بستگی دارد تا برداشت او از این دو کلمه چه باشد.
استاد حب الله خاطر نشان کرد: جهت روشن شدن بحث از اجتهاد نبی باید چند نکته را در نظر گرفت. وی در توضیح نکته اول به تبیین معانی عصمت پرداخت و گفت: در یک دیدگاه عصمت یک قضیه ساده است؛ اینکه معصوم، خطا و گناه نمیکند. اما در دیدگاهی دیگر عصمت مجموعه ای از قضایا است، یعنی؛ معصوم خطا نمیکند، گناه نمیکند، علم لدنی دارد، کشف و شهود دارد؛ کاملا واضح است که بر این اساس مفهوم عصمت خیلی وسیعتر است.
وی در ادامه به تشریح دو دیدگاه بین متکلمین پرداخت و گفت: متکلمین قدیم یک تحلیل ساده از عصمت معصوم داشتند و میگفتند: اگر نبی عاری از اشتباهات نباشد که دیگر چیزی باقی نمیماند. آنان بر همین اساس یک قاعده ساختند و گفتند کسی که حامل قرآن است باید مصون از خطا و گناه باشد. البته اینها فروعاتی هم داشت: گناه کبیره یا صغیره، قبل بعثت یا بعد بعثت. اما بعدها تحلیل دیگری هم به میدان آمد و موقعیت معصوم را در نظر گرفت. در این دیدگاه مفهوم علم را هم در عصمت دخیل است یعنی معصوم علمی دارد که موجب عصمتش میشود.
مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم در توضیح رابطه عصمت و اجتهاد گفت: عصمت به معنای دوم یعنی معصوم یعنی علم مطلق متصل به غیب دارد. اگر این معنا را بگیریم دیگر اجتهاد آن حضرت معنا ندارد چون تمام افکار و اعمال ایشان از وحی و عالم بالاست.
وی در توضیح دیدگاه های اهل سنت پیرامون این بحث گفت: با معنای اول عصمت، اهل سنت درباره اجتهاد نبی سه نظر دارند: اول اینکه نبی اجتهاد میکند و در این اجتهاد خطا هم دارد، دوم اینکه نبی اجتهاد میکند و اصلا خطا نمیکند. سوم اینکه نبی اجتهاد میکند و اگر مرتکب خطا شود وحی الهی او را از این خطا آگاه کرده و هشدار میدهد.
استاد حب الله پس از بیان دیدگاههای مختلف پیرامون رابطه عصمت و اجتهاد تاکید کرد: پس بین عصمت نبی و اجتهاد نبی نه تلازم کامل برقرار است و نه تنافی کامل
وی افزود: دومین نکته مهم این است که الف و لام کلمه «النبی» الف و لام عهدی نیست بلکه جنس است. لذا وقتی میپرسیم النبی یجتهد او لا یجتهد؟ مراد ما اجتهاد مخصوص پیامبر اسلام نیست بلکه سایر انبیا را هم شامل میشود همچنان که در قرآن کریم به ماجرای اجتهاد داود و سلیمان اشاره شده است. حال اگر درباره یک نبی به طور خاص ادعا شد که او اجتهاد نمیکند یا اجتهاد خلاف قاعده میکند باید برای این ادعا دلیل آورد.
مدرس سطوح عالی حوزه علمیه قم نکته سوم را با این سوال مطرح کرد که آیا حجیت سنت متوقف بر انکار اجتهاد نبی است؟ و آیا وقتی سخن از حجیت سنت نبی میشود منظور حجیت منطقی است یا اصولی؟ حب الله در پاسخ به همین سؤال گفت: حجیت منطقی به این معناست که هرچه نبی بگوید حق است و حجیت اصولی یعنی هرچه نبی بگوید برای ما الزامآور است. اگر بگوییم نبی مجتهد است و در این اجتهاد معصوم است و خطا نمیکند در این صورت حجیت منطقی و اصولی ثابت میشود اما اگر بگوییم نبی مجتهد است و در اجتهادش معصوم نیست و خطا هم دارد در این صورت فقط حجیت اصولی ثابت میشود. در هر صورت حجیت اصولی معتبر و مطلوب ماست.
وی در آخرین فراز سخنان خود گفت: در مجموع همه بحثها حول اجتهاد نبی بر دو محور است: اول اینکه آیا اجتهاد نبی ممکن است یا خیر؟ دوم اینکه آیا اجتهاد نبی واقع شده است یا خیر؟ یعنی آیا آن حضرت به سراغ تفسیر اطلاق و تقیید قرآن رفته است یا خیر؟ در بحث امکان اجتهاد نبی چهار نظر و در بحث وقوع اجتهاد نبی دو نظر وجود دارد که باید به تفصیل بررسی شود.
