برخلاف تصور، الحاد لزوما مستند به دلیل نیست

به گزارش شبکه معالم دکتر میثم توکلی بینا، عضو هیئت علمی گروه کلام مؤسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران در سومین نشست از دور دوم سلسله نشستهای مطالعات اسلامی علوم انسانی، که با حضور جمعی از فرهیختگان حوزه و دانشگاه برگزار شد، به تبیین مبانی الحاد در علوم مدرن به شرح ذیل پرداخت.

مشروح این محتوای علمی نشست در ذیل آمده است:

در ادبیات علمی، الحاد امری کلی است به معنای انکار هر امر موثر غیر مادی در عالم است. برخلاف تصور، الحاد لزوما مستند به دلیل نیست و زمینه های اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و علی الخصوص خانوادگی در گسترش الحاد موثر است.

در علوم تجربی مدرن زمینه های مختلف نظریه پردازی وجود دارد که دستمایه برخی اندیشه های الحادی قرار گرفته است به بررسی اجمالی برخی از این بستر ها پرداخت و به موارد ذیل اشاره نمود:

_ بیگ بنگ و طرح فرضیه جهان‌های موازی، به عنوان دو چالش برخواسته از علم برای پذیرش امری ماوراء ماده مطرح است. این درحالی است که با نگاه عمیق، بیگ بنگ تاییدی برای اثبات صانع است و فرایند تصادفی که جهان‌های موازی را توجیه می کند احتمالی تقریبا صفر دارد.

کوانتوم از شاهکارهای علمی بشر به حساب می آید که در مواردی به عنوان پشتیبان الحاد مدرن مورد استناد قرار گرفته است حال آنکه واقعیت اینست که نوع فیزیک دانان کوانتومی موحد بودند و ملحدان صرفا با ارائه تصویر و تفسیری خاص از پدیده های کوانتومی و تسری عدم قطعیت و نفی هر گونه تاثیر و تاثر در فضای زیر اتمی را که در مدلی از کوانتوم ادعا شده، به کل عالم به اثبات مبانی الحادی پرداخته اند. لذا نکته حائز اهمیت در اینجا تفکیک تفسیر پدیده‌های کوانتومی از خود پدیده‌های کوانتومی است.

یافته‌های علمی درباره منشا حیات

یکی دیگر از مباحثی که به عنوان مبانی الحاد مطرح می شود یافته‌های علمی درباره منشا حیات است. در این موضوع ملحدین با رویکردی تقلیل گرایانه منشاء حیات را به تحولات فیزیکی و شیمیایی اجزاء خرد برمی‌گردانند، حال آنکه حتی بر فرض پذیرش این مدعا، نقش خدا برای پر کردن خلاء حیات در عالم نفی نمی‌شود.

نظریه تکامل داروین از دیگر موارد علمی است که در این زمینه مورد استفاده قرار گرفته است. طبق این نظریه جانواران متنوع و انسان، در نتیجه فرایند های تصادفی به اینجا رسیده اند. این نظریه در سه سطح با دین تعارض دارد. اولین مورد تعارض با متون دینی است که خلق عالم به صورت یکجا اشاره دارد. این سطح از تعارض، موید رد یا قبول خداوند نیست، بلکه فقط متن مقدس را مورد چالش قرار می‌دهد. سطح دوم تعارض با تصویر خدا در ادیان خاص (مثل تعبیر تثلیث در مسیحیت یا تلقی همزمان انسان‌وارگی و خداوارگی از مسیح) است که چنین تعارضی مساله ادیان دیگر نیست. سطح سوم  تعارض با خداباوری پایه که در همه ادیان برابر است.

یکی دیگر از مشکلات دیگر در رابطه خدا و طبیعت که ناشی از علوم مدرن است، تبیین تصادفی از طبیعت است. تصادف در ادبیات علمی و دینی مصادیق و معانی متعددی دارد. تصادف در فیزیک کلاسیک به معنای کمبود اطلاعات، در فیزیک جدید به معنای کوانتومی آن و در نسبیت جهش و رانش است. کما اینکه تصادف در ذهنیت عامه و تصادف در افعال اختیاری انسان نیز مطرح است. فرایند های تصادفی در علوم قاعده‌مند هستند و نظام ریاضیاتی بر آن حاکم است.

لاپلاس مبنی بر امکان محاسبه و پیشبینی تمام عالم، فیزیک مدرن به این نتیجه رسبده است که اگر همه شرایط را هم داشته باشیم باز چنین امکانی وجود ندارد و پای احتمال به گذشته و آینده باز است.

در نگاه فلسفی، مطالعه احتمالاتی و تصادفی، پسینی بوده و مبتنی بر تجربه است. لذا کارکرد تبیینی ندارد. تصادف کاتوره ای ارزش مطالعه علمی ندارد و چیزی را روشن نمی کند. ظاهرا این، معنایی از تصادف است که در ادبیات کهن چالش برانگیزه بوده و از آن به صدفه تعبیر می کردند. اما آنچه به عنوان تصادف در علم مطرح است نمی تواند موید تصادف در اندیشه های فلسفی باشد. برعکس نظام تصادفی تایید و سازگاری بیشتر و بهتری با فرض خالق و هادی دارد.

پیش فرض های رویکرد علوم تجربی 

که قوانین طبیعی واقعیت دارد یا برساخت است؟ اگر قواتین طبیعی را برخواسته از واقعیت بدانیم، طبیعت به مثابه نظام بزرگی است که در حال کشف شدن است.

به طور کلی دو نوع طبیعت گرایی وجود دارد: طبیعت گرایی هستی شناختی، که واقعیت را خلاصه چیزی می داند که دانش تجربی از طبیعت می گوید و هرچیزی خارج از آن را نفی می کند؛ طبیعت‌گرایی روش شناختی که پیش فرض ها و رویکردهای علوم تجربی را  ابزاری برای شناخت طبیعت می‌داند. اما تحولات تاریخ علم، طبیعت گرایی روش شناختی را نفی می کند.

 آیا بالاخره در علوم نوین، از طبیعت راهی به مساله خداوند باز می‌شود؟ گفت پاسخ این پرسش مثبت است و می‌توان برای آن دو مسیر برشمرد: بازسازی برهان صانع با عنوان طراحی شدگی و فقر طبیعت مسیر هایی از علم طبیعی است که به خالقی قادر و حکیم منتهی می شود .

لازم به ذکر است، چهارمین نشست از این نشستها پنجشنبه ۳ بهمن ماه با موضوع “ظرفیت های فقه و اصول برای علوم انسانی اسلامی” با حضور حجت الاسلام والمسلمین الهی خراسانی در مرکز تخصصی طوبی برگزار خواهد شد.