گزارشی از دومین و سومین هم اندیشی از سلسله هم اندیشی های توسعه و توانمند سازی علوم اسلامی

به گزارش شبکه معالم، دومین و سومین هم اندیشی از سلسله هم اندیشی های توسعه و توانمند سازی علوم اسلامی در دو محور «جایگاه نیازهای کاربردی در درختواره علوم اسلامی» و «چیستی روش و قلمرو روش شناسی در علوم اسلامی» به همت مرکز تخصصی آخوند خراسانی و مشارکت اداره پژوهش و توسعه علمی معاونت علمی و مدیریت اساتید و نخبگان حوزه علمیه خراسان، معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه های علمیه، دوفصلنامه روش شناسی علوم اسلامی، دوفصلنامه مناهج العلوم الإسلامیۀ، بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی، پژوهشگاه فقه معاصر، مدرسه عالی فقاهت عالم آل محمد، شبکه علمی و اطلاع رسانی اجتهاد، مرکز خدمات حوزه های علمیه و مدرسه فقه هنر برگزار شد.

هم‌اندیشی‌های‌ توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی اهداف و سیاست‌های راهبردی زیر را دنبال می‌کند:
۱٫ ارتقای هم‌افزایی میان دانشوران علوم و مطالعات اسلامی در مسیر تقویت و ترویج گفتمانِ‌ «توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی برای پاسخ به نیازها» و بررسی الزامات و چالش‌های آن؛
۲٫ یاری به شناسایی، تعمیق، توسعه و ترویجِ «روش‌ها، مدل‌ها و مهارت‌ها»ی مورد نیاز محققان علوم اسلامی برای «تحلیل نیاز، تحقیق و حل مسئله، کاربست دانش و تولید پاسخ»؛
۳٫ پیش‌بینی وضعیت، روندها و تحولات آیندۀ علمی و اجتماعیِ اثرگذار بر توانمندی و توسعۀ علوم و مطالعات اسلامی، با تکیه بر فراتحلیل‌ها و فراوری آینده‌پژوهی و تحقیقات جاری؛
۴٫ همفکری و هم‌افزایی برای تقویت و توسعۀ رویکردهای مؤثر در توانمندسازی علوم اسلامی برای پاسخگویی به نیازها (مانند پژوهش‌ها و آموزش‌های: بین‌رشته‌ای و مقارن، کل‌نگر و نظام‌مند، معطوف به حل مسئله و کاربردی‌سازی) و شناسایی رویکردهای نوین.

در دومین هم‌اندیشی، تلاش شد تا هماهنگی ادبیات نظری و دسته بندی پاسخ‌ها به پرسش‌های زیر، حاصل شود:
۱٫ با توجه به کارکردهای متصور برای درختوارۀ علوم اسلامی، مختصات بایستۀ آن چیست؟
صرفاً دفترچه راهنمای تحصیلی است؟ تقسیمات کلان علوم اسلامی در شکل نظام یافتۀ آن است؟ نقشه راه توسعۀ آموزشی، پژوهشی و کاربردهای اجتماعی در علوم اسلامی است؟ نظام مدیریت دانش و اطلاعات ساختاریافتۀ علوم اسلامی است؟
۲٫ با توجه به متغیرهای حاکم بر درختواره، به علاوۀ وجود رقبا و ذی‌نقش‌های دیگر در تأمین نیازهای کاربردی، منطق مواجهۀ درختوارۀ علوم اسلامی با نیازهای کاربردی، چه باید باشد؟
به عبارت دیگر، چگونه می‌توان پژوهش‌ها و آموزش‌های معطوف به نیازهای کاربردی را اغلب با هویّتی مردّد به صورت چندرشته‌ای یا بین‌رشته‌ای و یا با تباری غیر از علوم اسلامی (متعلق به علوم انسانی یا حوزۀ فناوری و …) که گاهی اساساً فاقد دانش متراکم مدوّن و نظام‌یافته است، در درختوارۀ علوم اسلامی جای داد؟
در هم اندیشی سوم تلاش شد در برابر دو پرسش‌‌ زیر، توافقی نسبی در ادبیات و دسته‌بندی پاسخ‌ها حاصل شود:
۱٫ مفهوم «روش» و قلمروی «روش‌شناسی» در علوم اسلامی، چه تعداد از انواع زیر را می‌تواند دربرگیرد؟
شیوۀ کسب و تولید معرفت معتبر؟ طرق استناد به منابع معرفت؟ فرآیند گردآوری ادله و شواهد معتبر؟ شیوۀ ارزیابی اعتبار داده‌ها؟ شیوه و فرآیند تدوین و انتقال معارف (تحقیق و تعلیم)؟ شیوه و فرآیند کاربست معارف؟ شیوه و فرآیند مدیریت دانش؟
۲٫ روش‌شناسی علوم اسلامی لزوماً رویکردی توصیفی و پسینی دارد یا می‌تواند رویکردی تجویزی و پیشینی (تعیین روش‌های علوم اسلامی) داشته باشد؟
در صورت اول، روش علم است یا عالمان؟ و در صورت دوم، نسبت آن با «منطق فهم»، «اصول استنباط» و «اجتهاد عام» در علوم اسلامی چیست؟

اعضای هم‌اندیشی، متخصصان برجستۀ علوم اسلامی در ایران بودند که در حوزۀ روش و روش‌شناسی علوم اسلامی صاحب‌نظر هستند. در این نشست آیات، حجج اسلام و اساتید (با حذف القاب و به ترتیب حروف الفبا): رضا اسلامی (استاد حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)، رضا اکبری (عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام)، مجتبی الهی خراسانی (استاد حوزه علمیه مشهد و عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره)، حمید پارسانیا (استاد حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران)، علیرضا پیروزمند (استاد حوزه علمیه قم و عضوهیئت علمی فرهنگستان علوم اسلامی)، محسن جوادی (عضو هیئت علمی دانشگاه قم)، محمود حکمت نیا (عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)، حمید درایتی (استاد حوزه علمیه مشهد)، علی رحمانی (استاد حوزه علمیه مشهد و عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره)، علی اکبر رشاد (استاد حوزه علمیه تهران و عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)، محمدتقی سبحانی (استاد حوزه علمیه قم و حسینعلی سعدی (استاد حوزه علمیه تهران و عضو هیئت علمی دانشگاه امام صادق علیه السلام)، هادی صادقی (استاد حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث قم)، سیف الله صرامی (استاد حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم وفرهنگ اسلامی)، سیدعلی طالقانی (استاد حوزه علمیه مشهد و عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی ره)، ابوالقاسم علیدوست (استاد حوزه علمیه قم و عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)، مهدی علیزاده (استاد حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی)، ابوالقاسم مقیمی حاجی (استاد حوزه علمیه قم)، سیدمجتبی نورمفیدی (استاد حوزه علمیه قم)، عبدالحمید واسطی (استاد حوزه علمیه مشهد و عضوهیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی)، احمد واعظی (استاد حوزه علمیه قم و عضو هیئت علمی دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام)، شرکت داشتند.
علاوه بر اعضای هم‌اندیشی، حلقه دومی متشکل از ۴۰ نفر از محققان جوان عرصۀ روش‌شناسی علوم اسلامی به عنوان اعضای ناظر، در جلسات نیز حضور داشتند، و مباحثات و تجارب آن را در تشکیل حلقه روش‌شناسی علوم اسلامی به کار خواهند بست.