شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، حجه الاسلام و المسلمین دکتر سید علی طالقانی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم (علیه السلام)، در نشست «جایگاه و نقش مرحوم علامه مصباح یزدی در فلسفه اسلامی معاصر» به بیان جایگاه و امتیازات آیت‌الله مصباح نسبت به سایر فیلسوفان مسلمان معاصر در توجه به مباحث معرفت‌شناسی و فلسفه‌های اخلاق، حقوق و سیاست پرداخت و بیان داشت: از امتیازات آیت‌الله مصباح در حوزه فلسفه اسلامی و در میان فیلسوفان معاصر مسلمان توجه ایشان به حوزه‌های خاص فلسفی همچون معرفت‌شناسی و فلسفۀ اخلاق و فلسفۀ حقوق و فلسفۀ سیاست بود. ایشان در میان اقران و هم دوره‌ای‌های خود از این جهت ممتاز بودند؛ و از جمله، توجه ایشان به فلسفۀ اخلاق و ورود دقیق و موشکافانه و تحلیلی ایشان به این حوزه از مباحث فلسفی، سخت قابل اعتنا است. طالقانی گفت چه‌بسا ایشان از تمام فیلسوفان مسلمانی که در حوزۀ فلسفه اخلاق ورود کرده‌اند اقوی باشند و البته در چشم من چنین است؛ هرچند این مستلزم موافقت به دیدگاه‌های ایشان نیست. برای اهل فنّ روشن است که قوّت فلسفی مستلزم درستیِ دیدگاه فلسفی نیست.
مدیر گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامیِ مرکز تخصصی آخوند خراسانی (ره) افزود: ایشان حتی در مقایسه با کسانی که علی‌رغم وابستگی و دلبستگی به فلسفۀ صدرایی، در فلسفه‌های جدید و به ویژه در فلسفه تحلیلی تحصیل کرده بودند و فلسفۀ غربی را به خوبی می‌شناختند، به مراتب فنّی‌تر و قوی‌تر و سنجیده‌تر در حوزه فلسفه اخلاق ورود کرده است. همچنین ایشان به مباحث معرفت‌شناسانه توجه جدی داشتند و در آثار مختلف خود به این مباحث پرداختند که بی‌تردید برای پژوهشگران تاریخ معاصر فلسفۀ اسلامی غیرقابل چشم‌پوشی است.
وی ادامه داد: ایشان در زمینۀ فلسفه حقوق که می‌توان آن را امتداد فلسفه اخلاق دانست و همچنین در فلسفۀ سیاسی که نوعی امتداد فلسفه اخلاق و فلسفه حقوق است، ورودی جدّی داشتند و با شجاعتی مثال‌زدنی دیدگاه‌های خود را صریح و بدون هیچ‌گونه ابهام و پرده‌پوشی بیان کردند. به گفتۀ طالقانی چه با دیدگاه‌های ایشان موافق باشیم و چه مخالف، بی‌تردید نمی‌توان این شجاعت در نظر و استقامت در رای و تلاش برای استلال بر دعاوی را نادیده گرفت.
دکتر طالقانی در توضیح دیدگاه‌های علامه مصباح در فلسفه اخلاق گفت: مباحث اصلی در فلسفۀ اخلاقِ معاصر عمدتاً به سه بخش قابل تقسیم است: مباحث معناشناسانه، هستی‌شناسانه و معرفت‌شناسانه. وی توضیح داد که برای شناخت دیدگاه‌های آیت‌الله مصباح در این زمینه‌ها قابل اعتمادترین و دقیق‌ترین منبع، همچنان چاپ نخستِ دروس ایشان در موسسه در راه حق است که مستقیماً از نوار پیاده شده و با نام «دروس فلسفه اخلاق» توسط انتشارات مؤسسۀ اطلاعات منتشر شده است. در این چاپ تاریخ القای هر درس در پایان هر درس ذکر شده است. ویرایش‌های بعدیِ این اثر که توسط دیگران صورت‌پذیرفته، هرگز نمی‌تواند جای همین نسخۀ اولیه و دست‌نخوردۀ کتاب را بگیرد.
این استاد حوزه افزود: بر اساس این کتاب، ایشان در حوزۀ زبان اخلاق به روشنی شناختی‌گرا (cognitivist) هستند و جملات و اظهارت اخلاقی را اِخباری می‌داند، نه انشایی و این نکته بسیار مهمی است.
همچنین در مورد مفاهیم اخلاقی و چه‌بسا در ارزش‌های اخلاقی، ایشان تقلیل‌گرا (reductionist) هستند، به این معنا که مفاهیم اصلیِ اخلاقی مثل حسن و قبح و باید و نباید را مفاهیم پایه و غیرقابل تقلیل نمی‌دانند بلکه آنها را به مفاهیم دیگری فرومی‌کاهند و بازمی‌گردانند و در حقیقت آن مفاهیم غیراخلاقی را پایۀ مفاهیم اصلیِ اخلاقی می‌دانند. طالقانی در توضیح مطلب گفت چنانکه می‌دانیم در فلسفه اسلامی، مفهوم وجود یک مفهوم پایه و غیر قابل تقلیل به دیگر مفاهیم دانسته می‌شود. یکی از مسائل فلسفه اخلاق این است که آیا مفهوم حسن و قبح از مفاهیم پایه و غیرقابل تقلیل است یا نه. از نظر آیهالله مصباح این مفاهیم اصلیِ اخلاقی قابل تقلیل و فروکاستن به دیگر مفاهیم هستند.
به گفتۀ دکتر طالقانی، تقلیل‌گرایان دو دسته اصلی هستند: طبیعت‌گرایان (naturalists) و ناطبیعت‌گرایان (non naturalists)، ناطبیعت‌گرایان کسانی هستند که آن مفاهیم پایه‌ای را که معتقداند مفاهیم اخلاقی به آنها فروکاسته می‌شود، مفاهیمی از جنس مفاهیم طبیعی یا مابعدالطبیعی نمی‌دانند. مرحوم استاد مصباح در این زمینه گرایش طبیعت‌گرایانه دارند، یعنی آن مفاهیم پایه‌ای را که معتقداند مفاهیم اخلاقی به آنها فروکاسته می‌شود از جنس مفاهیم متعارف مابعدالطبیعی و در اینجا به‌طور مشخص «ضرورت بالقیاس» می‌دانند.
