شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، حجت الاسلام و المسلمین مجتبی الهی خراسانی، عضو هیئت علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی در مدرسه هفتم مشق اجتهاد که صبح شنبه در این مرکز تخصصی برگزار شد، به تبیین مبحث «عوامل مؤثر بر فقه پژوهی» پرداخت و عوامل مؤثر در فقه و فقه پژوهی را برشمرد. در جلسه سوم نیز عرصه‌های مختلف فقه و ریز موضوع‌های هریک از این عرصه‌ها را مطرح نمود.
برخی از مطالب ارائه‌شده به‌قرار زیر است:
🔺 در آفاق فقه پژوهی سه عامل گستره شریعت، گستره شئون و نیازهای انسان بر گستره علم فقه مؤثر است.
🔺 در گستره شریعت علاوه بر قلمرو خود شریعت (حداقلی یا حداکثری دانستن شریعت) و قلمرو زمانی آن، لایه‌های شریعت نیز دخیل است. منظور از لایه‌های شریعت تک گزاره (=موارد جزئی) یا توصیه‌ای (=رهنمون‌های کلی) بودن شریعت است که اگر فقط دین را در قالب گزاره‌ها محدود کنیم، فقه دیگر نمی‌تواند به‌عنوان علمی مدرن مطرح باشد.
🔺 مکتب، نظامی فکری است و از فکر فراتر نمی‌رود لکن سیستم، علاوه بر فکر، مقررات جاری، فرهنگ، سبک زندگی و نهاده‌ها را نیز شامل می‌شود. نظام فکری امری ثابت است و قابل‌تغییر نیست ولی فراتر از مکتب که مقررات و نهادها را نیز دربرمی گیرد، بسته به زمان و مکان قابل‌تغییر است.
🔺 گستره شئون و نیازهای انسان که همان مقررات و فرهنگ‌ها و نهادها را شامل می‌شود، نیاز به دیگر علوم و علوم بین‌رشته‌ای را نیز ضروری می‌سازد. گرچه از طرفی دیگر به‌عنوان فقه پژوه می‌باید افراط‌وتفریط در تأثیر القائات دیگران را کنار گذاشت.
🔺 سه عنصر مبانی، اصول و روش‌ها؛ منابع انسانی؛ و نظرات و نظریه‌ها در امکان‌سنجی پژوهش در عرصه موردنظر مؤثر است. مبانی، اصول و روش‌ها می‌باید در هر پژوهشی قبل از آغاز معین گردد و اگر معین نیست ابتدا باید آن‌ها را موردپژوهش قرارداد. بدون مبانی، اصول و روش‌ها، تحقیق علمی نخواهد بود. در کنار آن باید به منابع انسانی پژوهش و همچنین نظرات و نظریه‌ها در محل بحث نظر بی افکنیم.
🔺 برای پیشروی به موضوع‌های جدید سه‌راه داریم: اول اینکه از خارج به موضوعات موردنیاز بپردازیم. بسیاری از موضوعات جدید با این روش آغاز می‌شوند. در شهرسازی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی، زیست‌محیطی، آبادانی و توسعه و … بدان جهت که اصول و مبانی و روش‌ها معین نیست، بایستی تک‌تک مسائل را مورد آزمون‌وخطا قرار داد و به‌پیش رفت.
🔺 راه دوم نظام مسائل است؛ یعنی از دانش‌های دیگر بهره برده و در مسئله موردبحث وارد تحقیق می‌شویم. فلان قسمت تحقیق مربوط به فلان علم است و همین‌طور…
🔺 راه سوم اما استفاده از نقشه راه علم است که در مجموعه‌ها بیشتر به‌کاررفته و از مراحل مفاهیم و مسائل، نمایه زنی، طبقه‌بندی، دستیابی به تک گزاره‌ها و دستیابی به نظریه تشکیل‌شده است.
