شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، نخستین جلسه دفاع پایان نامه گروه آموزشی فلسفه و کلام اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی با عنوان «تحویل گرایی متکلمان عدلیه در حسن و قبح و ارزیابی آن» با ارائه حجت الاسلام حسین رفیعی، از دانش پژوهان این مرکز برگزار شد.
وی گفت: نظریات مختلف در مورد چیستی و تعریف خوب و بد یا همان حسن و قبح را می‌توان به دو دستۀ کلی تقسیم کرد: تحویل‌گرایانه و ناتحویل‌گرایانه. برخی تلاش می‌کنند تا خوب و بد را براساس دیگر مفاهیم تعریف کنند و عده‌ای خوب و بد را بی‌نیاز از تعریف و جزء مفاهیم پایه می‌دانند.
وی افزود: این نوشتار با تحلیل عبارت‌های متکلمان عدلیه در مورد چیستیِ حسن و قبح، تلاش می‌کند نشان دهد دیدگاه رایج متکلمان عدلیه در این مسئله تحویل‌گرایانه است و تفسیر ناتحویل‌گرایانه از دیدگاه ایشان را به نقد می‌کشاند.
وی خاطرنشان کرد: تحویل‌گرایی به دو قسم مفهومی و متافیزیکی تقسیم می‌شود؛ خوانش این رساله از دیدگاه رایج متکلمان عدلیه تحویل‌گرایی متافیزیکی است. روشن است که تمام متکلمان تعریف واحدی را برای این مفاهیم اخلاقی ذکر نمی‌کنند، بلکه در یک نگاه کلی و با صرف نظر از جزئیات، می‌توان سه دسته تعریفِ پرتکرار را در میان آثار متکلمان عدلیه مشاهده کرد: تعاریف سلبی، تعاریف ایجابی، تعاریف مشتمل بر ثواب یا عقاب. بررسیِ تحولات تاریخیِ تعاریف معتزله و امامیه نشان می‌دهد که خواجه نصیرالدین طوسی در این زمینه از سه جهت نقطۀ عطف است.
وی بیان داشت: نخست اینکه متکلمان پیش از وی، به جز ابوالصلاح حلبی، حَسن و قبیح را به‌نحو سلبی تعریف کرده‌اند، درحالی که پس از او، بیشتر متکلمان تلاش در ارائۀ تعریف ایجابی داشته‌اند و از تعاریف سلبی روی‌گردانده‌اند. دوم اینکه در میان معتزله و امامیه، خواجه نخستین متکلمی است که در یکی از تعاریف خود از حسن و قبح، از عناصر ثواب یا عقاب الاهی استفاده کرده است؛ و این تعریف زمینه‌ساز اختلاف نظری جدید میان متکلمان پس از وی شده است. پس از او، این گونه تعریف با استقبال برخی و انکار و طرد برخی دیگر مواجه شده است. سوم اینکه پیش از خواجه عموم متکلمان معتزله و امامیه از عنصر «استحقاق» یا معادل آن استفاده کرده‌اند در حالی که خواجه نخستین متکلمی است که در یکی از تعاریف خود از عنصر «استحقاق» یا معادل آن استفاده نکرده است.
وی ادامه داد: به نظر نویسنده، بیشتر این تعریف‌ها با مشکلات و چالش‌هایی مواجه هستند؛ از جمله اینکه برخی از تعریف‌ها شرط لازمِ خوب‌بودن یا بدبودن را به‌دست نمی‌دهند و برخی فاقد شرط کافی هستند. در نهایت بهترین تعریف، از میان تعاریف ارائه شده از سوی متکلمان عدلیه معرفی شده است.
