شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، حجت‌الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) و عضو هیئت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی در نشست تخصصی «خدمات متقابل دین و سینما»، با اشاره به سخنان اساتید مدعو و نیز موضوع بحثش «سینما در مواجهه با چالش‌های معاصر دینداری»، گفت: ظرفیت عظیم سینما که تکیه خاصی بر نمایشگری دارد می‌تواند ظرفیت تازه‌ای در اختیار معنویت، دین و ایمان قرار دهد.
او ادامه داد: امر دینی مراتب و لایه‌هایی دارد و درست است که دین‌پژوهان ابعاد مختلفی چون: قدسی، وحیانی، عقیدتی، شناختی، تجربی، عاطفی، شعائری، مناسکی و… برای دین برشمردند، لکن باید بدانیم که در مورد کدام بخش از ابعاد سینمای دینی سخن می‌گوییم.
عضو هیئت علمی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی یادآور شد: وقتی امر قدسی را با هنر بصری معرفی کنید لاجرم تنزلی رخ خواهد داد و در یک قوس نزولی سیر خواهد کرد.
الهی خراسانی افزود: وقتی تاریخ سینمای ایران را در پرداختن به دین می‌نویسند، باید توجه به انعکاس همه این وجوه را داشته باشند، ولی معمولاً توجه ما بیشتر به ابعاد مناسکی و شعائری است و یا به نمادها و جلوه‌های بصری دین. سینما کمتر به بحث «تجربه ایمان دینی» پرداخته است و در ابتدا باید این عرصه دشوار و سخت به خوبی تبیین شود.
استادیار دانشگاه باقرالعلوم(ع) افزود: گاهی تعبیر سینمای دینی در معانی مختلف به کار می‌رود. باید توجه داشت امر دینی قابل تکامل است و در وجود آدمی که ساحت تحقق دین است در یک لایه باقی نمی‌ماند، و این لایه‌ها می‌تواند در عرصه سینما و هنر مشاهده شود.
او عنوان کرد: یکی از این لایه‌های دین در سینما معناگرایی و حق‌طلبی است و هر نوع معناگرایی می‌تواند سکوی آغاز ایمان باشد تا جایی که بعضی از معناگرایی‌ها، حرکت فکری در انسان ایجاد می‌کند، اما لزوماً سیر متعالی نداشته باشد.
سینمای دینی مفهوم واحدی ندارد
استاد حوزه علمیه خراسان ادامه داد: لایه‌های بعدی دین در سینما، ایمان گرایی به مفهوم پویای آن است. ایمان گرایی می‌تواند در نخستین مرحله، بیانگر ایمان فطری باشد؛ میل و کشش انسان به عالم غیب، به راستی و خوبی. ایمان گرایی در مرحله بعدی، به ایمان دینی یا به تعبیری «ایمان ابراهیمی» ارتقا می‌یابد. ممکن است سینما دینی باشد اما به لایه ایمان ابراهیمی نپردازد و رابطه معرفتی به خداوند در آن وجود نداشته باشد و صرفاً یک تجربه روحی در سطح فطری باشد.
این پژوهشگر دینی ادامه داد: مرحله بعدی ایمان اسلامی است که شکل تکامل‌یافته ایمان ابراهیمی است و مختصاتی دارد و در آن عقلانیت فربه می‌شود و توازن میان عقل و وحی شکل می‌گیرد، ولی متأسفانه این موضوع در سایر ادیان مورد غفلت قرار گرفته است.
الهی خراسانی بیان داشت: ما نه لازم است هر آنچه از مراتب سینمای دینی هست به دلیل اختلافات پیش‌گفته انکار کنیم، و نه این که مجبور شویم هر آنچه به ایمان، معنا و امر غیبی ارجاع می‌دهد را به طور یکسان، سینمای دینی محسوب کنیم؛ از نگاه من سینمای دینی مفهوم واحدی ندارد و یکی از دشواری‌های ما در این سال‌ها این است که ما اصرار بر تعیین یک معنای واحد داریم. سینمای دینی می‌تواند یک طیف باشد و بسیاری از فیلم‌ها و تفکرات سینمایی در این قلمرو جای بگیرد.
چالش‌های دنیای معاصر در عرصه دینداری
استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه، مهمترین چالش‌های قدسی دین در دنیای معاصر را چنین برشمرد: «تبیین نقش خدا در عصر علم و تکنولوژی»، «ویژگی‌های لازم برای ایمان در عصر جدید»، «تعامل عقلانیت و دین».
او همچنین چالش‌های دینداری عرفی در دنیای معاصر را: «تزلزل هویت دینی»، «کاهش نقش رسانه‌های سنتی دینی مانند منبر»، «تطبیق‌پذیری نهادهای دینی (اماکن و مناسک اجتماعی) با شرایط جدید»، «تداوم دین‌ستیزی و ویرانگری فرهنگی غرب»، «شکسته شدن مرجعیت اجتماعی دین» دانست.
الهی خراسانی در پایان لغزش‌گاه‌ها و مشکلات سینمای دین‌پرداز را بر شمرد: «تقلیل دین به مضمون (در برابر کارکرد)»، «تعمیم دین به معناگرایی»، «درون‌گرایی و فردیت دینی»، «جامعه زدگی و شعارزدگی ایدئولوژیک»، «معنویت دینی بدون معرفت دینی»، «خرافه‌گرایی دینی»، «پرداختن به دین به مثابه فرهنگ عرفی»، «حصر دین در اماکن دینی»، «مناسک زدگی باسمه‌ای».
