شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، حجت الاسلام و المسلمین مجتبی الهی خراسانی، عضو هیات علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی، در نشست «سیدمرتضی و رهبری فکری و اجتماعی شیعه در قرن های ۴و۵ هجری» که از سوی بنیاد پژوهش های آستان قدس رضوی، برگزار شد به بازشناسی ابعاد علمی و فرهنگی سیدمرتضی علم الهدی پرداخت و گفت: در حوزه خدمات و تالیفات و برکات سید مرتضی ره می توان در سه محور سخن گفت. عموما تذکره نویسان، به بعد علمی شخصیت‌ها پرداخته اند و سایر وجوه شخصیتی بزرگان مغفول می ماند. در مورد علامه سیدمرتضی (ره) نیز اولین تصویری که به ذهن متبادر می شود وجه علمی ایشان است، نه وجه اجتماعی و رهبری شیعه .
وی افزود: سید مرتضی اساسا یک الگوی ایده‌آل از شخصیت چند وجهی عالمان شیعه است، یعنی وی نه صرفا یک متفکر یا نویسنده، بلکه به مثابه یک رهبر در قرن ۴و۵ ظاهر شده است. رهبری فکری و ابعاد اجتماعی ساخت جامعه شیعی و اثرگذاری بر دنیای اسلام ایشان را در موقعیتی خاص قرار می دهد و شواهدی بر این مطلب وجود دارد.
وی خاطرنشان کرد: یکی از این شواهد بر منزلت ایشان کلمات معاصران و بزرگان شیعه و اهل سنت درباره سید مرتضی(ره) است که ایشان را به عنوان مروج الذهب در قرن چهارم نامیده اند، یا ریاست عامه شیعه را به ایشان نسبت داده اند.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی ابراز داشت: در توصیف ایشان به جای اکتفا به واژگانی که صرفا وجه عملی را بیان کند، به القابی اشاره شده که وسعت اقدامات اجتماعی و قدرت اجتماعی و اثرگذاری وی را نشان می‌دهد. منزلت او و خضوع حکومت ها در برابر سید مرتضی(ره) ، نوع درخواست‌هایی که در زمان آل بویه ،در دوره عضدالدوله و دستگاه خلافت عباسی ، همه نشان دهنده این است که با یک شخصیت چند‌وجهی در تاریخ روبرو هستیم که تعلیم و تعلم فقط یک وجه آن است.
وی گفت: برای دانستن جایگاه سید مرتضی(ره) باید به دو مقدمه توجه کرد وجایگاه شیعه در جغرافیای جهان اسلام باید بررسی شود. در قرن ۴و۵ شیعه گسترده شد، شیعیان در عراق و طبرستان و یمن قدرت داشتند، و بغداد هم محل تجمع شیعیان بود، مخصوصا محله کرخ که از اوایل قرن سوم مشحون از جریانات و تحرکات خاص شیعه بوده است. بنابراین با یک جامعه شیعی متنوع روبرو هستیم.
وی اضافه کرد: از مفاخر بغدادی شیعه در کرخ سید مرتضی، سیدرضی، شیخ مفید، شیخ طوسی، نجاشی، ابن حمزه، سلار و ابن جنید و… همه در محل کرخ بوده اند. در این محله شعائر شیعی احیا شده و جامعه شیعه هویت خاصی پیدا می کند. بنابراین سیدمرتضی برآمده از یک محیط کاملا شیعی در پایتخت اسلامی است.
استاد حوزه علمیه مشهد در ادامه از ابعاد دیگر شخصیت سیدمرتضی به سیادت و شرافت و مقام علمی ایشان اشاره نمود و وی را میراث‌دار مناصب علمی و اجتماعی شیخ مفید(ره)دانست و گفت: خضوع و خشوع پادشاهان و حاکمان آل بویه در برابر سید مرتضی ، رجوع احزاب و مذاهب مختلف غیرشیعه، اعم از یهود و اهل‌سنت و مجالس بحث پررنگ و پربار ایشان بسیار مورد توجه بود.
وی متذکر شد: نوع مراسم تشییع پیکر سید مرتضی که از فرق و مذاهب مختلف شرکت کردند، خود گواه این عظمت و محبوبیت سید مرتضی بود. برخی مناصب مهم اجتماعی ایشان مثل نقیب‌النقبا و امین‌الحاج بودن و سرپرستی امور سادات از آن جمله است.
عضو هیات علمی مرکز تخصصی آخوند خراسانی بیان کرد: ابعاد مرجعیت علمی و فکری سید مرتضی را از آثار و تالیفات ایشان می توان مشاهده نمود. بیش از یکصد اثر به سیدمرتضی منسوب است که نشان از جامعیت علمی ایشان دارد. گواه بر تنوع کنش‌های معرفتی سید مرتضی، شاگردانی از مذاهب مختلف و با حضور نخبگان علمی ازمذاهب مختلف است، که نشان از عظمت ایشان دارد.
وی افزود: در امور اقتصادی نیز وقف‌های تاثیرگذاری داشت که به ترویج معارف شیعی می انجامید.
وی گفت: بعد دیگر شخصیت سید مرتضی در مقام افتاء و رد شبهات دینی دیده می شود. وی در حوزه بازسازی مفاهیم اساسی و کلیدی در اندیشه شیعی مثل مفهوم اجماع نقشی اساسی داشت. تاسیس و توسعه دارالعلم‌ها و دارالحکمه‌ها برای تربیت شاگران، در مقایسه با نظام آموزشی سلجوقیان چشم‌گیر می نماید . جایگاه وی به لحاظ علم و دانش منجر به لقب ابوالثمانین برای ایشان شد، که اشاره به کتابخانه بی بدیل ایشان- شامل هشتادهزار جلد کتاب نفیس بوده- و یا اشاره به عمر ایشان که هشتاد سال بود دارد.
وی افزود: ابعاد اجتماعی شخصیت سیدمرتضی شامل مناصب مهمی بود نظیر مقام افتاء و مرجعیت فقهی وی بعد از دوران شیخ‌مفید(ره) و حتی در زمان حیات شیخ مفید(ره) است. علامه حلی وی را سرآمد علوم خوانده و می‌گوید شیعه از زمان سید مرتضی تا زمان علامه حلی از علوم وی بهره‌مند بوده است و وی را رکن‌الطائفه با معلم‌الطائفه نامید.
علامه بحرالعلوم ،سید مرتضی را سرآمد و سید همه علماء اسلام بعد از اهل بیت علیهم‌السلام می دانست. لقب ذوالمجدین والفخرین والریاستین برای ایشان داده شده که نشان از عظمت دنیوی و اخروی ایشان دارد. منصب دیگر: قضاء.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی بیان داشت: سیدمرتضی نیز مانند شیخ مفید و سیدرضی در جهت اجرای حدود قضا روابط خوبی را با حاکمیت داشت. منصب دیگر نقابت بود که سبقه صدساله قبل از زمان سیدمرتضی داشت و تشکیلات مفصلی در حد وزارت امروزی داشت. حفاظت از سادات و دادخواهی امور سادات از وظایف نقیب بود که این جایگاه به شخصیت فقیه،خوش نام ، دارای محبوبیبت و از خاندان اصیل و باشرافت داده میشد و سید مرتضی جامع این شرایط بود. مقام پنجم : قاضی القضات بود. منصب امیرالحاج بودن و ریاست دارالعلوم که تشکیلات مهمی بود از دیگر مناصب وی بود.
