خلط مفهوم وارداتی «نظریه» با «نظر» موجب آشفتگی مفاهیم و تعبیرات شده است/ «نظریه» در تفسیر مدرن از علم، هم بخشی از ساختار علم، و هم مرحله ای از تولید علم است 

شبکه معالم ـ حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی اظهار داشت: مفهوم «نظریه سنت» بر اساس مفاهیم علم مدرن و تبدیل واقعیت «سنت» به یک نظریه است، و در هر دو صورت قابل پذیرش نیست.

به گزارش شبکه معالم، اولین نشست از نخستین مدرسه تخصصی حدیث با عنوان چالش های نظریه سنت در فریقین با ارائه حجت الاسلام و المسلمین مجتبی الهی خراسانی برگزار و در ابتدا تعریف و تبیین این نظریه بیان شد.
مدرس خارج فقه و اصول حوزه علمیه مشهد گفت: باید قبل از پرداختن به نظریه سنت، مفهوم نظریه را واکاوی و نقش آن را در فرآیند تولید علم تبیین کرد. مفهوم نظریه فراتر از آن چیزی است که ما در مکالمات روزمره استفاده می کنیم. نظریه یک اصطلاح علمی است که بیشتر در دانش مدرن استفاده می شود و به معنای هر نظر، دیدگاه و رأی نیست. نظریه بخشی از ساختار علم و مرحله ای از فرآیند تولید علم است.
وی با اشاره به معنای علم در فضای جدید افزود: علم مجموعه ای از قضایا یا گزاره هایی سازمان یافته است که بر اساس یک روش منظم و عقلایی و قابل تعمیم استخراج شده و حول یک محور معین گرد هم آمده است.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی پس از اشاره به مفهوم علم بیان داشت: این معنا از علم، نه در مقابل فلسفه و نه در مقابل مطالعات تاریخی و نه در مقابل مطالعات دین شناسی و دین پژوهی بلکه شامل تمام اینهاست و هریک از اینها یک شاخه علمی (Discipline) محسوب می شود.
وی ادامه داد: علم وقتی به این معنا باشد مثل هر مجموعه دیگری اجزایی دارد و این اجزا را می توان در کنار هم طبقه بندی کرد. پس بخشی از نظام واره علم شامل نظریه می شود. نظریات در حکم تفسیرهای عمومی هستند که در یک علم از موضوع مطالعات آن علم به دست می آید و در پرتو این تفسیرها و تبیین های فراگیر، اصول و قواعدی خلق می شود، سپس مفاهیم جزئی تری به علم افزوده می شود و برخی از مسائل جدید پدید می آید یا صورت بندی تازه ای پیدا می کند.
این پژوهشگر فلسفه علوم اسلامی پس از واکاوی مفهوم نظریه به تبیین مراحل آن پرداخت و گفت: وقتی یک ایده یا حدس علمی داریم این حدس را با یک شواهدی قرین می کنیم و وقتی این قرائن آماده شد آن گزاره محتمل را می بریم در علم مدنظر و بر اساس اصول معتبر آن علم را ارزیابی می کنیم.
وی ادامه داد: باید بررسی کرد که آیا می شود این گزاره را اثبات کرد یا نه؟ آیا ابطال پذیر هست یا نه؟ مثلا اگر این گزاره در علم تجربی باشد آیا با گزارش های تجربی سازگار هست یا نه؟
مدرس خارج فقه و اصول ومدرّس خاطرنشان کرد: پس فرضیه فقط یک ایده خام علمی نیست، بلکه فرضیه در حدی است که بتواند وارد یک جریان علمی آزمون پذیر شود. اگر اثبات شود، می شود یک قضیه علمی.
وی با اشاره به اشتباهات رایج در تعاریف علمی زمانهای گذشته، گفت: بر خلاف سابق، در حال حاضر یک قضیه اثبات شده همان نظریه نیست. به عبارتی ما در عصر جدید علمی، دیگر تبدیل فرضیه به نظریه نداریم بلکه تبدیل فرضیه به قضیه داریم.

مفهوم «نظریه سنت» بر اساس مفاهیم علم مدرن و تبدیل واقعیت «سنت» به یک نظریه است، و در هر دو صورت قابل پذیرش نیست
وی در ادامه مراحل تولید نظریه توضیح داد: حال اگر قضایای مختلفی را کنار هم گذاشتیم و با بعضی فرضیه های دیگر هم همراه شد این منظومه به ما یک دیدگاه تازه میدهد و می بینیم با یک قضیه بزرگتر در حد یک نظریه مواجهیم. یعنی اگر بتوانیم قضایایی را باهم گره بزنیم و بر اساس شواهد، به یک بنیاد تازه ای برسیم تا این قضایا با هم یک ارتباط تصدیقی کاملا جدید پیدا کنند و بعد در پرتو آن، قضایا هم اصلاح شوند آن وقت ما به نظریه دست پیدا کرده ایم. پس نظریه، وسعت بیشتر و دید بالاتری از قضیه دارد.
حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی در پایان به نقش مهم نظریه پرداخت و گفت: نظریه به ما قدرت تبیین قضایا را می دهد. یک نظریه باید بتواند برای قضایای اثبات شده در یک علم، توضیح مناسبی بدهد. از این رو مفهوم «نظریه سنت» بر اساس مفاهیم علم مدرن و با فروکاستن «سنت» از یک «واقعیت مسلّم تاریخی» به «نظریه علمی» است و لذا یک مفهوم التقاطی وارداتی است که با آموزه های علوم اسلامی و باورهای دینی، سازگاری ندارد و قابل پذیرش نیست.