شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر محمد علی قاسمی “عضو هیئت‌علمی مؤسسه فقهی ائمه اطهار قم و مدیر گروه فقه پزشکی در اولین جلسه از دومین دوره سلسله جلسات وبیناری عرصه‌های نوین فقه پزشکی که با موضوع «درآمدی بر فقه پزشکی» به همت مرکز تخصصی طوبی با همکاری مدیریت اساتید و نخبگان حوزه علمیه خراسان برگزار شد، گفت: گسترش روزافزون قلمرو علم فقه، پیدایش مسائل مستحدثه فراوان، پاسخگویی به نیازهای فقهی روزآمد جامعه، برنامه‌ریزی برای رشد متوازن فقه در مسائل مورد ابتلای پزشکی در جهت نظام‌سازی و ارتقای توانایی پاسخگویی و تعیین وظیفه مکلفان، ضرورت مباحثی با عنوان فقه پزشکی را مطرح ساخته است که باید با مطالعه و بررسی پاسخگویی به پرسش‌های مبنایی و زیرساختی صورت پذیرد؛ از جمله اینکه می‌توان فقه پزشکی را به‌عنوان یکی از گرایش‌های فقه تخصصی محسوب کرد.
تعلیم و تربیت اساتید توانمند از بایسته‌های فقه پزشکی
عضو هیئت‌علمی مؤسسه فقهی ائمه اطهار قم، بیان کرد: نگاهی همه‌سونگر به جایگاه فقه و تبیین ضرورت و معیارهای تخصصی‌کردن فقه، ثابت می‌کند که فقه پزشکی معیارها و ملاک‌های لازم را برای ارائه مباحث تخصصی دارد، بنابراین باید به‌صورت گام‌به‌گام به تدوین، آموزش و پژوهش در این عرصه پرداخت. همچنین نگارش درس‌نامه‌ها و متون آموزشی، و تعلیم و تربیت اساتید توانمند در این زمینه، از مهم‌ترین بایسته‌های تشکیل و گسترش این رشته به شمار می‌آید.
دکتر قاسمی درموضوع فقه پزشکی افزود: این علم شامل تمامی قوانین و مقررات عملی فردی و اجتماعی پزشکی در اسلام خواهد بود و با گسترش روزانه موضوعات و مسائل نوپدید مرزهای دانش فقه نیز گسترش یافته‌است؛ اشاره نمودند که با پدید آمدن عرصه‌های نوین پزشکی ضرورت تخصصی شدن فقه آشکار می‌شود؛ همان‌طور که حضرت امام‌خمینی رحمه الله‌علیه و مقام‌معظم رهبری حفظه الله تأکید بر تخصصی شدن علم فقه دارند.
حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر قاسمی در ادامه به تعریف اصطلاحی فقه پزشکی پرداخت و بیان داشت: در اصطلاح “هو العلم بالاحکام الشرعیه الفرعیه عن ادلتها التفصیلیه” یعنی فقه در لغت به معنای دانستن و فهمیدن است و به معنای درک کردن چیزهای مخفی نیز آمده‌است؛ یعنی فقه همان علم به احکام شرعی فرعی از راه استنباط از دلایل تفصیلی آن است. ایشان ادامه دادند که در صورت تخصصی شدن فقه، از کلیات خارج و بیشتر وارد موضوع شناسی می‌شویم به‌عنوان مثال ورود تخصصی به فقه پزشکی به شناخت چارچوب نظام مسائل فقه پزشکی می‌شود.
وی در ادامه ظرفیت‌شناسی در حوزه‌های علمیه خراسان و یا قم و ایجاد فضای سخت‌افزاری مناسب و تربیت اساتید و شناسایی اساتید را از مهم‌ترین مسائل مورد نیاز در چارچوب نظام مسائل فقه پزشکی عنوان کرد.
محورهای اساسی در فقه:فقه معاینه، فقه درمان، فقه درمان‌های نوین، فقه بهداشت و سلامت
عضو هیئت‌علمی مؤسسه فقهی ائمه اطهار قم در ادامه فقه معاینه، فقه درمان، فقه درمان‌های نوین، فقه بهداشت و سلامت را به عنوان محورهای اصلی و اساسی در نظام مسائل فقه پزشکی برشمرد. معاینه در شرایط اضطراری و اورژانسی یا مباحث پرستاری در معاینه و معاینه در مسائل خاص و بررسی مصداقی معاینات و یا غربالگری و خطای در معاینه و دستورات فردی که پزشک نیست؛ از محورهای اصلی در نظام مسائل فقه پزشکی می‌باشد.
وی خاطرنشان کرد: در ارتباط با فقه مسائل و تحقیقات و درمان‌های نوین‌پزشکی موارد مربوط به مرگ مغزی، پیوند اعضا در تحقیقات نوین، مسائل شبیه‌سازی، تغییر جنسیت، تعیین جنسیت و تصرفاتی که در باروری انجام می‌شود با استفاده از داروهای نوین مورد بررسی قرار می‌گیرد. همچنین تغییر در اندام جنسی، تغییر در اندام جسمی مانند رنگ چشم یا مسائل قاعدگی یا در ارتباط با بانک خون، بانک اعضا، بند ناف، سلول، خون، پوست، جنین، اسپرم، بافت که هر کدام از این‌ها قوانین خاص خود را دارند، از جمله مسائل درمان‌های نوین هستند که باید از لحاظ فقهی مورد بررسی قرار گیرند؛ به‌عنوان مثال آیا خانم بدون اجازه همسر می‌تواند اندام خود را تغییر دهد؟ آیا هزینه این عمل‌ها و جزء نفقه زن محسوب می‌شود یا خیر؟
وی در ادامه افزود: در حوزه فقه بهداشت و سلامت به مسائل زیر اشاره نمود: بهداشت فردی از نظر فقهی در چه سطحی از وجوب و استحباب قرار دارد؟ آیا ما موظفیم که از سلامت روانی محافظت کنیم؟ این محافظت تا چه حدی باید صورت گیرد؟ حفظ سلامت روانی روحی و معنوی و جسمی تا چه حدودی واجب است؟
جایگاه مباحث اصولی در فقه پزشکی
دکتر قاسمی در ادامه به مباحثی از اصول فقه یعنی روش استنباط فقه که در حوزه مسائل پزشکی اهمیت ویژه‌ای دارند، از جمله شمول اطلاقات و عمومات درباره مسائل مستحدثه و برداشت ما از زمان صدور مباحث فقهی، بحث ملازمات عقلی و مستقلات عقلی و غیر مستقلات در فقه پزشکی و مقاصد فقه پزشکی و مقاصد شریعت و فقاهت و مجاری اصول پرکاربرد در مسائل علم پزشکی اشاره نمود و افزود تأثیر مبانی اصولی فقه پزشکی نیز از مباحث مورد نیاز برای بررسی در نظام‌واره‌ی فقه پزشکی می‌باشد.
وی به مواردی مانند نحوه استفاده از آیات فقهی پزشکی؛ مباحث روایاتی حوزه فقه پزشکی و چگونگی استفاده از آنها در فقه پزشکی نیز پرداخت. به عنوان مثال در مبحث سقط‌جنین که شامل سه مرحله می‌باشد در کدام مرحله سقط‌جنین حرام است؟ آیا سقط در مرحله لانه‌گزینی حرام است یا نه؟
وی در ادامه عنوان کرد: به دسته بندی قواعد در فقه پزشکی پرداخت؛ یک دسته از قواعد مثل قاعده لا حرج ، قاعده اقدام، قاعده تسبیب، قواعد پرکاربردی هستند که در ابواب دیگر هم استفاده می‌شوند، این گروه شامل ۱۵ قاعده می‌شوند. دسته دیگر مانند قاعده سلطنت بر اعضاء، قاعده حرمت اضرار بر بدن، قاعده وجوب درمان، قاعده حق انتخاب بیمار، قاعده اخذ برائت از مسئولیت، قاعده حفظ نفس، قاعده امارات آزمایش‌های پزشکی،قاعده فراش، قاعده منع سرایت بیماری قواعد مختص به فقه پزشکی هستند.
در پایان نیز وی به پاسخگویی سوالات مخاطبین حاضر در جلسه پرداخت.
