شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، مقاله حجت الاسلام مهدی عصمتی، از دانش پژوهان و اساتید مرکز تخصصی آخوند خراسانی در نخستین کنفرانس علمی بین المللی «التراث الکربلایی و مکانته فی المکتبه الإسلامیه» که با شعار ««تراثنا هویتنا: میراث ما هویت ماست» برگزار شد، به عنوان مقاله برتر انتخاب شد.
متن این مقاله در ذیل آمده است:
تعدُّ کربلاء واحدهً من أهمِّ المدنِ الشیعیه وأکثرها نفوذاً، ولا یمکن إنکارُ دورها المرکزی فی الحفاظ على المؤسسات الشیعیه وتعالیمها الدّینیه وتوسیعها، منذ القرون الأولى أدّت سنّه انتقال العلوم الدینیه و التربیه الشیعیه تدریجیاً إلى تشکیل مراکز تعلیمیه و تربویه متعدده فی المدینه، حیث تجلّت بأشکالٍ مختلفه مثل مجالس الوعظ والخطب، الکتاتیب و المساجد، الحسینیات والمدارس العلمیه و المکتبات.
تعدُّ مدرسه کربلاء الیوم مرکزاً تعلیمیاً وتربویاً هاماً، وبقیهُ المراکز الأخرى تابعهٌ لها وتعتمد علیها لمواصله حیاتها ومهامها، مرّ تاریخ هذه الحوزهِ بفترات صعود وَهبوط کثیره، و یمکن تَقسیم مسارها إلى ستِّ فترات ذات خصائص محدده یمکن تمییزها عن الفترات الأخرى، و هی عباره عن: فتره التکوین و النّمو و فتره ظهور الحرکه الأخباریه و فتره إحیاء الإجتهاد وَازدهار الفقه (غلبه الأصولیه) و فتره المواجهه مع الشیخیه و فتره الزعامه السّیاسیه و الکفاح ضد الإستعمار و فتره الرکود الناتجه عن استقلال العراق.
ظهرتْ أولى علامات تکوین حوزه کربلاء العلمیه بعد شهاده الامام الحسین (علیه السلام) فی عصر الأئمه، وقد تجلّت ثمره تعلیمها من خلال نضج هذه الحوزه والتعامل بین فریقی الأخباریین و الأصولیین، تعتبر فتره الأخباریه من أهم الفترات التاریخیه لحوزه کربلاء العلمیه. تأسّست الأخباریه فی العقود الأولى من القرن الثانی عشر على ید محمد أمین استرابادی، و هیمنت على جمیع المراکز العلمیه الشیعیه فی إیران و العراق، وقد بقیَ الفقه الشیعی حکراً علیها وحدها لعدّه عقود، حتى انْحسرت فی النصف الثانی من هذا القرن أمام التوجّه الأصولی بقیاده وحید البهبهانی فی کربلاء، و نجاح الحرکه الأصولیه التی قام بها الوحید و تلامذته، قام البهبهانی و تلامذته بالردّ على أوّل شبهات الأخباریین ومن ثم أثبتوا الحاجه إلى القواعد الأصولیه فی أمر الإستنباط. أدّى ها الإحیاء إلى زیاده سلطه و نفوذ المجتهدین.
إنّ قوه حوزه کربلاء العلمیه باعتبارها مؤسسه تربویه، و رجال الدین باعتبارهم الطبقه المؤثره فی المواضیع السیاسیه و الإجتماعیه و الثقافیه، ودورهم الفعّال فی مواجهه حملات الوهابیین، حرکه الشیخیه المنحرفه، مواجهه السیاسات العثمانیه المستبده، الصمود فی وجه المستعمرین و تنظیم ثوره العشرین، جعلت الحکّام فی ذلک الوقت یعملون على تقلیل قوه هذه الطبقه و تغییر هیکلها، وقسم من عدم نجاح هذه التغییرات، ناتج عن التغییرات التی وجدت فی هیکل حوزه کربلاء العلمیه، ومحاولات الحکّام لتقلیل تعامل و تواصل رجال الدین مع بقیه أقسام المجتمع الشیعی.
وفقا لما ذکرنا وبحثنا آنفا یمکن القول بأن المسار التاریخی لحوزه کربلاء العلمیه مرت بسته أدوار و مراحل متمایزه وهی:
- مرحله التکوین والإزدهار( بدأت من بعد استشهاد الامام الحسین (ع ).
- مرحله بروز التیار الاخباری
- مرحلهإحیاء الاجتهاد و الأزدهار الفقهی.
- مرحله الوقوف بوجه الشیخیه.
- مرحله الزعامه السیاسیه و مکافحه الاستعمار.
- مرحله الرکود و أستقلال العراق.
ترجمه
کربلا یکی از مهم ترین و تاثیرگذارترین شهرهای شیعیان به شمار می رود و نقش محوری آن در حفظ و گسترش مبانی تشیع و آموزه های دینی انکارناپذیر است. از همان قرون اولیه سنت انتقال علوم دینی و تربیت شیعی به تدریج موجب شکل گیری مراکز مختلف و متعدد تعلیمی و تربیتی در این شهر گردید که به اشکال مختلفی مانند مجلس وعظ و خطابه، مکتب خانه ها، مساجد، حسینیه ها، مدارس علمیه و کتابخانه ها شکل گرفت. امروزه حوزه علمیه کربلا یک کانون مهم علمی و تربیتی است و سایر مراکز به مثابه تابع و وابسته آن می باشد که به حیات و رسالت خود ادامه می دهند.
تاریخ این حوزه دارای فراز و فرودهای بسیاری است و می توان سیر آن را به ادواری با شاخصه های معین و قابل تمایز از سایر دوره ها به شش دوره تفکیک کرد، که عبارتنداز: دوره تکوین و رشد، دوره بروز جریان اخباری گری، دوره احیای اجتهاد و شکوفایی فقهی (غلبه اصول گرایی)، دوره مقابله با شیخیه، دوره زعامت سیاسی و مبارزه با استعمار و دوره رکود ناشی از استقلال عراق.
نخستین نشانه های تکوین حوزه علمیه کربلا بعد از شهادت امام حسین علیه السلام در عصر امامان نمود پیدا کرد و ثمره تعلیم و تربیت آن، با نضج گرفتن این حوزه وتعاملات دو گروه اخباری گری و اصولیان رخ داد. دوره اخباری گری از مهم ترین ادوار تاریخی حوزه علمیه کربلا به شمار می رود. اخباری گری از دهه های نخستین قرن دوازدهم توسط محمد امین استرآبادی بنیان نهاده شد، و بر همه مراکز علمی شیعی در ایران و عراق غلبه پیدا کرد و چند دهه فقه شیعی را در تصرف انحصاری خود داشت تا اینکه در نیمه دوم همین قرن در برابر گرایش اصولی به رهبری وحید بهبهانی در کربلا شکست خود و توفق جریان اصول گرایی توسط وحید و شاگردانش امتداد یافت. بهبهانی و شاگردانش نخست شبهات اخباریان را دفع کردند و سپس احتیاج به قواعد اصولی در امر استنباط را اثبات نمودند. این احیا منجر به افزایش اقتدار و نفوذ مجتهدان شد.
قدرت حوزه علمیه کربلا به عنوان نهادی تربیتی و روحانیون به عنوان طبقه ای اثرگذار در موضوعات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی و نقش آفرینی آنان در مقابله با حملات وهابیون، جریان انحرافی شیخیه، مقابله با سیاست های مستبدانه عثمانی، ایستادگی در برابر استعمارگران و سازمان دهی انقلاب ۱۹۲۰م باعث شد که حکام وقت در راستای کاهش قدرت این طبقه و تغییر ساختار آن تلاش نمایند و بخشی از عدم موفقیت این تحولات، ناشی از تغییرات ایجاد شده در ساختار حوزه علمیه کربلا و تلاش حکام برای کاهش تعامل و ارتباط روحانیت با سایر بخش های جامعه شیعی کربلا بود.
گفتنی است، نخستین کنفرانس علمی بین المللی «التراث الکربلایی و مکانته فی المکتبه الإسلامیه» در محورهای علوم حدیث ، رجال. دانش فقه و اصول فقه. علوم فلسفه ، کلام و منطق. علوم زبان و ادبیات عرب. تاریخ ، تراجم و سِّیَر. میراث علمی کاربردی. نسخه های خطی کربلا (مطالعه ، تحقیق ، انتقاد). مدارس دینی. فهرست ها و کتابشناسی فراخوان خود را منتشر کرده بود.
