شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، محمدعلی کوثری، مدیر گروه آموزشی انتشاراتی باتیس و دانشجوی دکترای زبان شناسی کاربردی در نشستی که با همت گروه فرهنگ و ارتباطات اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی و به سفارش میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی به صورت وبینار و با عنوان “آسیب شناسی متون آموزشی زبان انگلیسی در رشته های علوم اسلامی” برگزار شد به ارایه سخنرانی پرداخت.
وی در این نشست ابتدا اهداف ایده آل آموزش زبان انگلیسی به دانشجویان علوم اسلامی را به شرح ذیل مورد اشاره قرار داد:
- توانایی ترجمه و برگردان منابع اسلامی از زبان فارسی به زبان انگلیسی
- توانایی حضور و مشارکت در مجامع بین المللی اسلامی
- تولید و ترویج علم (خصوصا در رشته های علوم اسلامی)
- خواندن، ترجمه و درک مطلب متون تخصصی به زبان انگلیسی
- توانایی دسترسی به منابع زبان اصلی
او ابراز داشت: متاسفانه تنها هدفی که در سرفصل آموزشی و برنامه درسی رشته های علوم اسلامی بیان شده است، توانایی درک متون و ترجمه تخصصی رشته های علوم اسلامی است که نیازمند تغییر و ارائه نگاهی چندبعدی به روش شناسی آموزش و طراحی متون زبان انگلیسی در علوم اسلامی هستیم. راه رسیدن به این ایده آل هایی که گفتیم از متون و کتب تخصصی رشته های علوم اسلامی می گذرد. اگر سه گانه استاد دانشجو و کتاب آموزشی را در داشتن یک خروجی موفق در نظر بگیریم طبق تحقیقاتی که در کشور ما و سایر کشورها انجام شده است اکثر دانشجویان تمایل به یادگیری یک زبان خارجی مثل انگلیسی را دارند همچنین اساتیدی که انگلسیسی تدریس می کنند اساتیدی هستند که آموزش لازم را برای این امر در دانشگاه ها دیده اند. اما آن ضلع اصلی از این سه گانه که نیازمند توجه بیشتر برای تغییر است کتاب ها یا مواد آموزشی می باشد.
ایشان در این نشست دو مورد از ناشرین بزرگ دانشگاهی را مورد بررسی قرار داد و گفت: یکی از سازمان های شاخص در تولید کتاب های دانشگاهی در علوم اسلامی و انسانی، سازمان سمت می باشد که هدف آن تولید کتاب هایی با اولویت رشته های علوم اسلامی و انسانی است. تا کنون ۱۳۸ جلد کتاب زبان انگلیسی تخصصی برای رشته های مختلف در این سازمان تألیف شده است که تنها ۴ کتاب مختص دانشجویان علوم اسلامی است. اولین کتابی که تازه منتشر شده است کتابی است برای دانشجویان الهیات که در اردیبهشت ۱۴۰۰ منتشر شده است و مبلغ ۱۰۱۰۰۰ تومان است. قیمت به شدت گران است و نویسنده کتاب دکتر نسرین بحرینی استادیار آموزش زبان انگلیسی است. یکی از نقدهای وارده به این کتاب ها این است که تیم تألیف متشکل از یک بخش یا آموزش زبان و رشته های زبانی یا رشته های تخصصی می باشند. برای مثال کتاب هایی که نویسندگان زبانی دارد مثل همین کتاب که نام برده شد ایرادات محتوایی فراوان دارند چون نویسنده تخصصی در آن حوزه ندارد. ۲۴۰ صفحه کتاب تالیف شده که هیچ تصویری نداشته و فقط متن است. بنابراین، قیمت بالا، متخصص نبودن نویسنده و تعداد صفحات بالای کتاب برای مطالعه دانشجویان در یک ترم از جمله آسیب های اصلی این متن آموزشی است. کتاب بعدی کتاب زبان انگلیسی برای دانشجویان فلسفه و کلام اسلامی است که ۳۴۸ صفحه می باشد که بعید است در شانزده جلسه با سطح زبانی دانشجویان رشته های علوم اسلامی بتوان بیش از ۷۰ صفحه یا نهایت ۱۰۰ صفحه تدریس کرد. متن کتاب دارای ایرادات ساختاری زبان است زیرا نویسنده کتاب نرگس نظرنژاد دانشیار دانشکده الهیات گروه فلسفه و حکمت اسلامی است که در واقع تخصص ایشان فقط علوم اسلامی است. نکته دیگر این کتاب این است که در سال ۹۰ تولید شده است و در عمل مفاهیم مربوط به ده سال پیش و تا حدی قدیمی است. سومین کتاب انگلیسی برای دانشجویان رشته علوم قرآنی و حدیث است که تعداد صفحات آن ۱۶۸ بوده که کمی زیاد است. ولی خوشبختانه تنها کتابی است که در این حوزه از ترکیب درست و مناسبی از نویسندگان برخوردار است نویسندگان آن آقای دکتر محسن جان نژاد متخصص ادبیات انگلیسی و آقای دکتر جلال الدین جلالی متخصص علوم قرآنی هستند که باعث شده است مشکل ساختاری و محتوایی در کتاب دیده نشود. تنها ایراد این کتاب این است که کتاب در سال ۱۳۸۲ تولید شده است که بعد از ۱۸ سال نیازمند ویرایش جهت به روزرسانی است.
کتاب چهارم کتابی است برای دانشجویان رشته الهیات و معارف اسلامی که بیشتر برای دانشجویان مقطع کارشناسی ارشد تدریس می شود. این کتاب از سال ۱۳۸۰ هیچ گونه ویرایشی نداشته است. ۱۳۲ صفحه بوده و نویسندگان آن آقایان دکتر عطایی و دکتر دستجردی هر دو از استادان زبان انگلیسی هستند که عملا بخش محتوایی آن را دچار نقص می کند.
بعد از انتشارات سمت به سراغ دومین انتشارات بزرگ دانشگاهی ایران یعنی دانشگاه پیام نور می رویم. این انتشارات برای اکثر رشته ها کتاب تهیه کرده است. از حجم گسترده این کتاب ها تنها شش کتاب سهم دانشجویان علوم اسلامی است. کتاب متون عرفانی به زبان خارجی ۱ و ۲، کتاب متون دینی به زبان خارجی و کتاب زبان تخصصی ۱ و ۲ رشته الهیات همگی نوشته آقای علی رضا جلالی که تخصص ایشان صرفا زبان انگلیسی است. ایرادات کتاب های این انتشارات این است که همگی پرحجم هستند، از ترکیب نویسندگان متخصص در حوزه زبان شناسی و علوم اسلامی بهره نمی برند و کمترین جذابیت بصری را برای زبان آموز و دانشجویان دارند. دو کتاب دیگر هم در این حوزه وجود دارد که توسط سایر انتشارات به چاپ رسیده است: زبان تخصصی معارف اسلامی تألیف منصور میرزایی و بهنام وثوقی نشر میر و زبان تخصصی علوم قرآن و حدیث نوشته محمود کریمی و محمد امین تفضلی نشر گوی که به عنوان کتاب های جامع و منبع برای رشته های علوم اسلامی و قرآنی هست.
این مدرس زبان در ادامه بحث خود پس از بررسی ظاهری و صوری کتاب های آموزشی زبان انگلیسی ویژه دانشجویان و دانش پژوهان علوم اسلامی تلاش کردند تا از نظر کیفی و محتوایی نیز با استفاده از مدل ارزشیابی کتب زبان تخصصی ESP (ارایه شده توسط محمودی و احمدی صفا در سال ۱۳۹۳) این کتاب ها را مورد تحلیل قرار دهند که نتایج حاصل از آن به شرح ذیل مطرح شد:
- طرح جلد معمولی، چیدمان نامناسب، فضای نامناسب یادداشت نویسی، عدم وجود تصاویر، تک رنگ بودن کتب، پر صفحه بودن کتب، فقدان تکنولوژی و منابع دیداری و شنیداری در آموزش.
- متون ارائه شده بسیار قدیمی هستند.
- تمرکز اصلی بر تقویت واژگان تخصصی و فن ترجمه است و جایگاهی برای مهارت مکالمه، مهارت شنیداری و نوشتاری، ترجمه فارسی به انگلیسی دیده نشده است و بطورکلی مهارت های تولیدی زبان در تمامی این کتب نادیده گرفته شده اند.
- وجود ایرادات ساختاری و گرامری فراوان بدلیل نبود ویراستار یا مولف متخصص زبانی.
- وجود ایرادات محتوایی و اعتقادی بدلیل نبود ویراستار یا مولف متخصص علوم اسلامی.
- استفاده بدون ویرایش و تغییر محتوا از سایت های اینترنتی بدون ذکر منبع.
- عدم توجه به سطح محتوای ارائه شده (آسانی به سختی مطالب)
- یکنواختی تمرینات ارائه شده در انتهای هر متن و عدم بکارگیری از تمرینات جدید و متنوع
- عدم توجه به پرورش دانشجویان Autonomous و یادگیرندگان خودخوان و وابسته کردن زبان آموزان به جزوات استاد و کتاب های کمک آموزشی
- عدم توجه به آموزش تلفظ واژگان و متون
- توجه بیش از حد به متون و منابع تاریخی در کتب و عدم استفاده ازمتون و منابع جدید
ایشان در ادامه به نقاط قوت این کتاب ها اشاره کرد:
- توجه به آموزش اصولی مهارت های خواندن و درک مطلب و تلاش برای پیاده کردن آنها در کتاب ها
- شکل گیری تیم جدید تالیف کتب زبان انگلیسی (نسل نوین تالیف کتب) مخصوصا در نشر سمت
- استفاده از تیم تألیف تخصصی زبانی و علوم اسلامی در برخی کتب
- ارائه حجم و محتوای مناسب واژگان تخصصی و اصطلاحات در کتاب ها
- آماده نمودن دانشجویان برای شرکت در آزمون های ارشد و دکتری
ایشان سپس چک لیستی را برای ارزشیابی کتب آموزش زبان تخصصی معرفی کردند که با استفاده از آن می توان به طور دقیق کیفیت یک اثر را در این حوزه مورد ارزیابی قرار داد. این چک لیست شامل دو بعد شکلی اثر و محتوایی اثر می باشد که با توجه به این ابعاد و شاخص های زیر مجموعه آن به بررسی کتب زبان تخصصی انگلیسی رشته های علوم اسلامی معرفی شده در این نشست پرداختند.
بعد شکلی
- جامعیت شکلی اثر (مقدمه تخصصی، فهرمت لغات، جدول، نمودار، فهرست منابع، الحاقات و …) که در تمامی این کتاب ها وجود دارد.
- کیفیت چاپ اثر (صفحه آرایی، حروف نگاری، طرح جلد، صحافی و …) به شدت ضعیف است.
- رعایت قواعد عمومی نگارش و ویرایش تخصصی اثر کتاب ها متوسط است.
- وجود مواد کمک آموزشی مکمل (کتاب معلم، کتاب کار، لوح فشرده و معرفی وب سایت …) به هیچ عنوان در این منابع وجود ندارد و ضعیف است.
بعد محتوایی اثر
- میزان همخوانی محتوای اثر با مبانی نظری آموزش زبان خارجی که تقریبا رعایت شده است ولی نیاز به برخی تغییرات و به روزرسانی دیده می شود.
- میزان تناسب و جامعیت موضوعی و محتوایی اثر با رشته آموزشی که اگر از قدیمی بودن متون چشم پوشی کنیم از این حیث ارتباط خوبی با رشته تخصصی دارند.
- میزان توجه به توانمندسازی زبان آموزان برای ادامه یادگیری به صورت خودخوان که متاسفانه هیچ اقدامی نشده است که یا کتاب توسط دانشجو فروخته شده و یا در قفسه کتابخانه اش خاک خواهد خورد.
- میزان همخوانی تمرین ها و آزمون های اثر از نظر کمی و کیفی با سطح توانش زبانی و نیازهای آموزشی زبان آموزان که سطح متوسط را به خود اختصاص می دهد چون یک نیازسنجی انجام شده است ولی برای همه جا کاربرد ندارد مثلا هم باید در دانشگاه های دولتی با سطح زبان خوب دانشجویان از این کتاب ها استفاده کرد و هم در دانشگاه های آزاد با سطح پایین تر.
- کیفیت انتخاب، درجه بندی، و ارایه مطالب درسی ایراد دارد و از ساده به مشکل نیست. دروس اولیه به شدت سخت است ولی دروس بعدی ساده می شود و دانشجو در ابتدا می ترسد و به او استرس وارد می شود.
- میزان نظم منطقی و انسجام مطالب در کل اثر خوب است
- میزان نظم منطقی و انسجام مطالب در درون هر فصل نمره خوبی دارد.
- میزان توجه به آموزش مهارت های زندگی مانند تفکر انتقادی، پرورش خلاقیت و … جایگاهی ندارد چون قبلا تالیف شده است.
- میزان روزآمدی و اعتبار علمی متون و منابع ضعیف است.
- میزان نوآوری در تمرین ها و فعالیت ها نمره کمی گرفته اند.
- میزان رعایت امانت در ذکر مأخذ که منابع در اخر کتاب لیست شده اند ولی مشخص نشده است که این متن از کجا آمده است.
- میزان پوشش مهارت های چهارگانه زبانی با توجه به اهداف درس که به شدت ضعیف است زیرا فقط به مهارت خواندن و درک مطلب توجه شده است.
- میزان توجه به تفاوت های فردی زبان آموزان از نظر سبک یادگیری در طراحی تمرین ها و فعالیت ها هیچ اهمیتی ندارد.
- میزان واقعی بودن (َAuthenticity) متون خوب است به این دلیل که منابع تالیفی نیست و تمام متونی که استفاده شده است متأسفانه از جایی کپی برداری شده است
- میزان همخوانی اثر با برنامه درسی و نظام آموزشی موجود و سرفصل های وزارت علوم، تحقیقات و فناوری کاملا خوب است. زیرا هدفی که در برنامه درسی وزارت علوم تعریف شده است آماده کردن دانشجو برای خواندن و درک مطلب و ترجمه است که آن هدف با این متون محقق می شود.
- تناسب و جامعیت موضوعی و محتوایی اثر با اهداف درس ESP نیز خوب است.
در پایان ایشان پیشنهاداتی را برای ایجاد تغییراتی در این حوزه ارایه کردند:
- لزوم تالیف و آماده سازی هرچه سریعتر و با کیفیت تر کتاب های زبان تخصصی ویژه گرایش های مختلف رشته های علوم اسلامی
- بهره مندی از دانش و تخصص نیروهای جوان، خلاق و با انگیزه در تألیف کتاب ها
- بهره مندی از تمامی ظرفیت موسسات آموزشی و پژوهشی، دانشگاه های تخصصی رشته های علوم اسلامی و اساتید و اعضاء هیئت علمی مسلط به زبان های بین المللی در آماده سازی کتب
- ارتقاء کیفیت کتاب های موجود (از لحاظ ظاهری، و محتوایی)
- تغییر نگرش تصمیم گیران به زبان های خارجی به عنوان عاملی برای تولید و نشر علم از داخل کشور به خارج
- برگزاری جلسات، کنفرانس ها و کارگاه های مرتبط با حوزه های علوم اسلامی به زبان های خارجی در دانشگاه ها و موسسات آموزشی داخل کشور و ترغیب و تشویق نمودن دانشجویان و پژوهشگران به یادگیری زبان با هدف برقراری ارتباط و تولید علم.
- ترجمه و نشر آثار، افکار و نظریه های جدید، و به روز تخصصی دانشمندان حوزه های علوم اسلامی کشور به زبان انگلیسی و قرار دادن آنها در کتب زبان تخصصی
- تغییر نگرش در پذیرش دانشجویان ارشد و دکتری و لزوم توجه به مهارت های تولیدی زبان در آنان
- تغییر نگرش دانشجویان به درس زبان به عنوان یک درس جانبی و غیر ضروری
- استفاده از تکنولوژی های به روز در آموزش محتوا
