نیازمند بازطراحی رویکرد های کنونی در آموزش واژگان و مصطلحات علوم اسلامی به زبان انگلیسی هستیم

به گزارش شبکه معالم، دکتر ابراهیم داوودی شریف آباد، عضو هیئت علمی و استادیار دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام و مدیر گروه فرهنگ و ارتباطات اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی (ره) در نشستی که با حمایت میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی به صورت وبینار برگزار شد به بررسی “رویکرد های نوین به آموزش واژگان زبان انگلیسی و اصطلاحات تخصصی در علوم اسلامی” پرداخت.

وی در ابتدا پیشینه ای از آموزش زبان انگلیسی در حوزه علمیه ارایه داده و جایگاه آن را در حوزه تبیین کردند. به گفته این استاد دانشگاه، زبان انگلیسی در حوزه علمیه در مجموع به دو صورت پیش نیاز به ارزش چهار واحد و دروس درک متون تخصصی هر رشته به ارزش چهار واحد تدریس می شود که عمده رویکرد تدریس در این دروس مبتنی بر متن خوانی و تمرکز بر تقویت مهارت خواندن و درک مطلب از مسیر نحو و دستور زبان می باشد. لذا سطح زبانی غالب طلاب ضعیف می باشد مگر اینکه شخص طلبه خود به صورت جداگانه از طریق شرکت در دوره های آموزش زبان انگلیسی خارج از چارچوب درسی حوزه اقدام کرده باشد. بنابراین، در حوزه تلاش می شود تا طلاب با دانش زبانی کم به سطحی از درک متون تخصصی در علوم اسلامی برسند که در عمل با یک ترم و اقتضائات درسی حوزه و عدم اختصاص واحد درسی بیشتر این مهم شدنی نیست و باید از روش های سنتی و ساختار محور اجتناب و به سوی روش های ترمیک و واژه محور سوق یافت.

دکتر داوودی همچنین مراکز و دانشگاه های حوزوی پیشرو در آموزش های پیشرفته زبان انگلیسی را به شرح ذیل برشمردند:

• دانشگاه باقرالعلوم (ع) قم که دوره های مکالمه زبان انگلیسی را از سال های پیش با روش نیروی هوایی آغاز نمود. تربیت مبلغان بین الملل در عرصه های مختلف، طراحی اولین رشته تخصصی زبان انگلیسی ویژه مطالعات اسلامی در وزارت علوم با رویکردی نوین و کارآمد در تربیت طلاب زبان دان (تبلیغ- تحقیق)، برگزاری آزمون های بین المللی دارای مجوز از وزارت علوم مانندMSRT و برگزاری دوره های عمومی و تخصصی زبان انگلیسی توسط دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و اصفهان از دیگر اقدامات این دانشگاه در این حوزه است.
• دانشگاه علوم اسلامی رضوی و امام صادق (ع) که به برگزاری دوره های مکالمه زبان انگلیسی، تربیت و اعزام مبلغان بین الملل در عرصه های مختلف اهتمام داشته اند.
• موسسه مطالعات اسلامی قم که کتب ارزشمندی با رویکرد اصطلاح سازی و اصلاح شناسی واژگان و اصطلاحات اسلامی مبتنی بر کاربرد شناسی واژگانی در جهت فهم مخاطب بومی انگلیسی تألیف کرده و رشته مطالعات اسلامی به زبان انگلیسی را در دو سطح سه و چهار برگزار می کند.
• موسسه بین المللی المرتضی و مدرسه شهیدین نیز از جمله نهادهایی هستند که در این حوزه فعالیت می کنند.

استادیار دانشگاه باقرالعلوم علیه السلام افزود: هرگاه کسی بخواهد زبانی را فرا بگیرد اولین سوالی که می پرسد این خواهد بود که چگونه واژگان آن زبان را یاد بگیرد؟ لذا درست است که تمام عناصر زبانی دارای اهمیت بسیاری هستند ولی واژه شناسی در زبان نقش بی بدیل و  اثرگذاری ایفا می کند. در متون تخصصی در همه رشته ها شناخت واژگان اهمیت داشته و باید به سمتی برویم که روش هایی را برای یادگیری واژگان به مخاطب ارایه دهیم. به طور کلی از نظر واژه شناسی واژگان را به دو دسته انتزاعی و عینی می توان تقسیم کرد. واژگان انتزاعی فقط در ذهن ما می باشند در حالی که واژگان عینی ما به ازای خارجی نیز دارند. نکته دیگر اینکه با یک کلمه عناصر بسیار مهم دیگری همراه می شوند و ما نمی توانیم واژگان رو در بستر یک حوزه مجزا از بقیه عناصر زبانی در نظر بگیریم. واژه ها دارای معنا، تلفظ، روش نگارش هستند. شکل ساختاری دارند و هر کدام می توانند در قالب های دستوری قرار بگیرند و یا واژگان کاربرد دارند. برای مثال، اگر فردی بیاید و بگوید من تمام واژگان فرهنگ لغات را حفظ کرده ام و آموخته ام آیا می توان او را کاربر و زبان آموز در نظر گرفت؟ قطعا پاسخ منفی است. چون تا زمانی که کاربرد و نحوه ترکیب آنها در متون مختلف کار نشود نمی توان ادعای موفق بودن در زبان آموزی کرد. سوالی مطرح می شود که تعداد کلماتی که باید بدانیم چقدر است و چه سطحی باید باشد؟ استانداردهای بین المللی یک سری سطوح از A1 تا C2 دسته بندی می کند واژه ها را به دو حوزه فعال و پرکاربرد و واژه های کمتر دارای کاربرد یا نامانوس تر تقسیم می کند. کسی که بخواهد زبان را در سطح A1 فرا بگیرد نیاز به دانستن ۳۰۰ واژه پرکاربرد و ۶۰۰ واژه کمتر کاربردی دارد که در خلال متون یاد می گیرد. A2  ۶۰۰ واژه فعال پرکاربرد، B1 1200 واژه پرکاربرد، B2 2500 واژه پرکاربرد، C1  ۵۰۰۰  واژه پرکاربرد و C2 10000 واژه پرکاربرد نیاز دارد.

مدیر گروه فرهنگ و ارتباطات اسلامی مرکز تخصصی آخوند خراسانی در ادامه به مبانی و تعاریف اصطلاح شناسی واژگان (علوم) اسلامی پرداختند. از نظر ایشان باید تفکیکی بین علوم اسلامی و واژگان اسلامی قائل شد. در حوزه مبانی و تعاریف باید اول هدف خود را مشخص کنیم که منظور ما از واژه یا اصطلاح چیست. آیا واژه همان اصطلاح است؟ اولین نکته این است که واژه سطح معنایی و مفهومی پایین تری از اصطلاح دارد. ممکن است وقتی یک اصطلاح را از بافت خود جدا کنید و در جای دیگر استفاده کنید معنای دیگری دهد. لذا در واقع، اصطلاح مفهوم تخصصی تری نسبت به واژه دارد و برای اینکه ببینیم آیا اصطلاح را به درستی فهمیده ایم نیازمند این هستیم که در فرهنگ های تک زبانه (انگلیسی به انگلیسی) اول آن را نگاه کنیم. وقتی به دیکشنری مراجعه می شود آن دیکشنری توسط مجموعه ای از مترجمین، مولفین و واژه نگارها یا اساتیدی نوشته شده است که در حوزه واژه شناسی کار کردند. آنها سعی کرده اند که در زبان دوم برابرگزینی کنند. لذا الزاما فهم صحیحی از تمام برابرها نداشته باشند. لذا نکاتی که باید درباره یادگیری و آموزش واژگان بدانیم این است که تکلیف خود را با واژگان انگلیسی تعیین کنیم و بعدا آن را در علوم اسلامی بررسی کنیم که آیا این اصطلاحات با این واژگان همخوانی دارند یا خیر. مفهوم سوم در واقع کاربردشناسی واژگان است. یک واژه در فرهنگ لغت معنای آن مشخص است ولی در هر بافت یک کاربردی دارد. اگر علم پرگمتیکس (منظورشناختی) را در زبان بدانیم سطوح ضمنی را همراه خودشان دارند. کلمات زیادی هستند که مفهومی صریح دارند و یک سری مفاهیم ضمنی با خودشان دارند. لذا دانستن علم کاربردشناسی در واژگان به شما این امکان را می دهند که بدانید این مفهوم مثلا با عتاب کلمه را می گوید، با خواهش می گوید، به شکل استاندارد توضیح می دهد، به شکل محاوره محور توضیح می دهد یا خیر. بحث بعدی در این زمینه همایندهای واژگانی است. این حوزه برای افرادی که قصد نگارش به زبان انگلیسی دارند بسیاری ضروری است. مثلا چرا می گویم زمین خوردن و نمی گوییم زمین آشامیدن؟ در علوم اسلامی می بینیم که کتاب یا مرقومه ای به انگلیسی نوشته می شود و مشاهده می گردد که اصرار وجود دارد که یک واژه خاص حتما به انگلیسی گفته شود. وقتی نمی توان مراد را به انگلیسی رساند چه اصراری بر استفاده از واژگان انگلیسی وجود دارد. همیشه این سوال وجود داشته است که ما باید برای واژگانی همچون صوم، صلوات، اسامی و القاب خداوند، زکات، انفاق و صحابه واژه بسازیم یا جعل کنیم و یا به شکل آوانگاری شده و عینا همان واژه را بیاوریم.

وی در ادامه با ذکر مثال های متعدد روش های نوین آموزش واژگان و اصطلاحات انگلیسی را به شرح ذیل برشمرد:

• آموزش لغات و اصطلاحات انگلیسی تخصصی از طریق ریشه شناسی: ریشه شناسی علم مطالعه تاریخی واژه‌ها و بررسی تحول شکل واژه ‌ها است. مسائلی مانند اینکه چه موقع وارد زبانی شده ‌اند، از چه منبعی وارد شده ‌اند و این که در طول زمان چه تغییری در ساختار و معنای آن‌ها ایجاد شده‌ است، در این حیطه بررسی می‌شود. در زبان فارسی به آن واژه ‌پژوهی، علم اشتقاق نیز می ‌گویند.
• آموزش لغات و اصطلاحات انگلیسی تخصصی در بافت (Context): که بر اساس آن فهرست واژگانی که قرار است زبان آموز فراگیرد به همراه متن در اختیار او قرار گرفته و از او خواسته می شود تا با توجه به واژگان قبل و بعد آن واژه مورد نظر معنای آن را بر اساس کاربرد آن در متن بنویسد و سپس از او درخواست کرد که با مراجعه به دیکشنری ببیند تعریفی که از واژه نوشته است تا چه حد به معنای مورد قبول نزدیک است.
• استفاده از ویدئو و داستان گویی دیجیتال، برای آموزش غیرمستقیم لغات و واژگان زبان تخصصی
• مشاهده فیلم های آموزشی و تبلیغی مختلف با سخرانی خطیبان بومی انگلیسی زبان یا دورگه مانند حجت الاسلام مدرسی که استفاده از یک کلمه تخصصی اسلامی بر اساس محیط و بافت آن محیط است.
• استفاده از تصویر، برای آموزش غیرمستقیم لغات و واژگان که بهترین نمونه آن کتاب MERIT هست که توسط دکتر آریان پور و تیم ایشان تدوین شده است که با استفاده از تصاویر و فرهنگ اسلامی زبان انگلیسی را آموزش می دهد.
• استفاده از تکنیک قرابت واژگانی و کشف روابط معنایی واژگان با بهره گیری از تمارین مختلف
• حدس معانی کلمات و اصطلاحات جدید از جملات قبل از کلمه ناآشنا و جملات بعد از آن
• کدگذاری واژگان که در این روش که به یادگیری لغات با کمک عبارات و واژه‌های کلیدی آشنا و به نوعی تصویرسازی ذهنی به تسریع و ماندگاری بیشتر یادگیری کمک میکند، زبان‌آموز می‌بایست یک کلمه/عبارت از زبان مادری که هم صدا و نزدیک به کلمه زبان مورد نظر که میخواهند به خاطر بسپارند هست را با تصویری ذهنی به کلمه اصلی ارتباط داده که در آن معنی یا معادل کلمه نیز مطرح می‌شود.

دکتر داودی افزود: در بین روش‌های گوناگون تدریس و یادگیری و به ذهن سپردن لغات زبان‌های خارجه که ارجح‌تر از روش فراگیری به کمک معادل یا ترجمه در زبان مادری شناخته شده‌اند، دو روش یادگیری به کمک تصویر و یادگیری به کمک کلمات کلیدی یا کلیدواژه‌ های یادافزا به عنوان مؤثرترین و عملی‌ترین روش ‌های یادگیری، و بخاطر سپردن واژه ‌های جدید در آموزش زبان ‌های خارجه توسط محققین زبان‌شناس معرفی و تأیید شده ‌اند. یکی از این روش‌ها که از زبان مادری زبان ‌آموز بهره می ‌جوید و رسماً Keyword Method یا به صورت تحت‌الفظی روش کلیدواژه ‌ای (Atkinson و Raugh) نام گرفته است، در حال حاضر، بین زبان ‌آموزان فارسی زبان به یادگیری لغات به روش کدینگ یا کدبندی شناخته شده و از محبوبیت بالایی برخوردار می‌باشد.

استادیار دانشگاه باقرالعلوم در پایان نشست پس از ارایه جزئیات بیشتر در مورد روش آموزش کدینگ نقدهایی را به شرح ذیل به این روش وارد کردند:

• اختلاط تلفظ واژگان مبدا و مقصد
• تفاوت دشواری واژگان مرتبط شده در زبان مبدا و مقصد
• عدم وجود کدگذارهای استاندارد در افراد
• درگیری ذهن بیش از حفظ واژه
• خارج از بافت بودن واژه ها و اینکه چگونه دو واژه مشابه ولی با معنای متفاوت می تواند دو کد متفاوت داشته باشد؟!
• سختی یادگیری واژگان انتزاعی