به گزارش شبکه معالم، نشست علمي با عنوان «مقام دستیابی و ارزیابی علمی و ساحت تدبر و تفسیر دینی» با ارئۀ دکتر لطف الله نبوی در اتاق جلسات مجمع عالی حکمت اسلامی شعبۀ مشهد برگزار شد.

دکتر نبوی گفت: این مسأله یکی از مسائل مهم در عرصۀ فلسفه علم است که معرکۀ آراء موافقین و مخالفین می‌باشد. این که چه چیز علمی و غیر علمی کدام است؟ از مسائلی است که اگر درست فهم نشود در دیگر مسائل فلسفی به ویژه در عرصۀ علم دینی دچار خلط مفهوم و مصداق می‌شویم.

وی ادامه داد: در بحث علم دینی ابتدا باید دو رویکرد مهم را از یکدیگر تفکیک نماییم که عبارتند از رویکرد پوزیتیویستی و رویکرد ناسیونالیستی. رویکرد اوّل بر آن است که علوم همیشه از جزء به کل حرکت می‌کنند و در اصطلاح رویکرد علم استقرائی است. اگر ما ساختمان علم را به یک هرم تشبیه کنیم آنگاه طبق این رویکرد مشاهدات علمی ابتدائاً در پایین هرم قرار دارند و سپس پله پله از پایین به سوی رأس هرم حرکت می‌کنند و آنچه در نهایت به رأس هرم می‌رسد چکیدۀ مشاهدات و آزمونهایی است که در طی مسیر موفق به عبور ازپایین هرم به رأس آن شده اند و آنگاه تبدیل به نظریۀ علمی می‌شوند. لذا ما ابتدا از مشاهدات شروع می‌کنیم و سپس به نظریات می‌رسیم.در مقابل رویکرد ناسیونالیستی معتقد است رابطۀ نظریه با مشاهده بدین صورت است که درست است نظریات در رأس هرم قرار می‌گیرند، امّا ما ابتدا از آنها می‌آغازیم و سپس به مشاهدات می‌رسیم. اگر مشاهداتی با این نظریۀ ما مطابق بود آنگاه آن را جزء نظریات علمی محسوب می‌کنیم. در واقع از نظر راسیونالیستها نظریات مانند تورهایی هستند که مشاهدات را صید می‌کنند، و یا مانند نورافکنیهایی هستند که اگر مشاهدات در پرتوی آنها قرار گرفت آنگاه آنها جزء علم و نظریات علمی محسوب می‌شوند.

دکتر نبوی پس از این تحلیل سراغ مسالۀ علم دینی رفت و بیانداشت: در بحث علم دینی ما دو مقام داریم، یکی مقام دستیابی و دیگری مقام بررسی و توجیه. فرقی نمی کند که یک ایدۀ علمی از کجا آمده باشد، از فلسفه، فیزیک، داستان، اسطوره و یا حتی خواب بلکه آنچه مهم است مقام توجیه و تفسیر است که باید از کانال علمی و منطقی عبور کند و تفسیر شود تا بتوان نام آن را علمی نهاد. با توجه به این مطلب اگر مطلبی دینی بیان شود آنگاه اگر با ابزار منطقی و علمی راهی برای تبیین آن وجود داشته باشد پس به این معنا می توان گفت علم دینی داریم امّا اگر هیچ گونه توجیه منطقی و یا علمی برای آن وجود نداشته باشد نباید ادّعای علم دینی داشت. البته این مطلب که متون دینی با ابزار علمی قابل توجیه نباشد به معنای آن نیست که بی معنا و غیر کاربردی نیست بلکه همچنان در همان سیاق دینی خودشان باقی می مانند و دینی محسوب می شوند و کارکرد خودشان را دارند و این خللی به مفهوم و معنای آن نمی زند. لزوماً هرچه دینی است را نباید گفت علمی است و همینگونه هرچه علمی است ضرورتاً نمی توان گفت دینی هم هست. بلکه رابطۀ ایندو عموم و خصوص من وجه است.