روش های نوین تدریس / ۲

الگوی رشد عقلی

این الگو باعث سازگاری و متناسب نمودن آموزش با مراحل رشد فراگیران می‌شود. در این الگو کاوشگری در جوّی اجتماعی و عقلی آزاد همراه است. معلم باید جوّ تسهیل کننده‌ای ایجاد کند، تا شاگرد احساس خود را آزادانه بیان کند.

مـراحل تدریس الگوی رشد عقلی عبارت‌اند از:

۱- به وجود آوردن موقعیتی که مطابق رشد دانش آموز باشد.

۲- کاوشگری از طریق دریافت پاسخ‌های دانش آموزان.

۳- انتقال از طریق بررسی استدلال دانش آموزان.

الگوی کاوشگری علمی

این الگو باعث آموزش علمی به سب‌کهای مشخص و آموزش مفاهیم بنیادی در دانش آموزان می‌گردد. رسالت معلم در این الگو، پرورش کاوشگری، ایجاد جوّی توأم با همکاری و داشتن انعطاف است. این الگو منجر به دانش علمی، تعهد به کاوشگری علمی، ژرف اندیشی و روح مهارت همکاری در دانش آموزان می‌شود.

مـراحل این الگو عبارتند از:

۱- فراهم آوردن زمینه جسنجو برای دانش آموزان.

۲- تعیین مسئله از سوی دانش آموزان.

۳- مشخص کردن مسئله در هر جستجو توسط دانش آموزان.

۴- دانش آموزان تشویق به حدس زدن در خصوص راه‌های توضیح مشکل می‌پردازند.

الـگـوی تدریس غیــر مستقیم

این الگو باعث مشارکت فراگیران در یادگیری شده و به آنها یاد می‌دهد که چگونه خود به فراگیری مطالب پرداخته و مسائل را حل نمایند. معلم نقش هادی، راهنما و تسهیل کننده را دارد. یعنی معلم به دانش آموزان کمک می کند تا مسائل را تعریف و برای حل موفقیت آمیز آنها اقدام نمایند.

همچنین معلم بایستی مکانی آرام توأم با جوّ مثبت و اطلاعات مورد نیاز برای دانش آموزان را فراهم نماید.

مراحل تدریس این الگو عبارتند از:

۱- تعریف موقعیت توسط فراگیر به نحوی که معلم ابراز احساسات  را ترغیب می‌کند.

۲- کشف مشکل بوسیله دانش آموزان.

۳- رشد بینش توسط بحث دانش آموزان درباره مسئله و حمایت معلم از آنها.

۴- برنامه ریزی و تصمیم گیری توسط دانش آموزان.

۵- یکپارچگی از طریق توسعه بینش دانش آموزان در خصوص مسئله و حمایت معلم از آنها.

الگـوی بدایع پـردازی (افزایش تفکر خلاق)

هدف این الگو افزایش تفکر خلاق و مشکل گشایی در مواقع خاص، بر هم زدن سنت‌های متداول و گسترش افق‌های فردی و اجتماعی در دانش آموزان است. معلم سوالاتی از دانش آموزان می‌نماید، ولی پاسخ دانش آموزان کاملاً باز است و معلم بایستی کمک کند تا شاگردان تفکر خود را بسط دهند.

مراحل تدریس الگو عبارت‌انداز:

۱- توصیف وضعیت جدید به کمک معلم

۲- قیاس مستقیم به نحوی که معلم قیاس مستقیم (مقایسه ساده از دو موجود یا دو مفهوم) را پیشنهاد و از شاگردان می‌خواهد آنها را توصیف کنند.

۳- قیاس شخصی به نحوی‌که معلم شاگردان را به قیاس مستقیم ترغیب می‌کند.

۴- مقایسه قیاس‌ها از طـریق شاگردان

۵- توضیح تفاوت‌ها به کمک شاگــردان

۶- اکتشاف به کمک شاگردان

۷- قیاس زایی. شاگردان مجدد به بیان شباهت‌ها و تفاوت‌های قیاس می‌پردازند.

الگـوی آگاهی‌یابی

اهداف این الگو، کمک به دانش آموزان برای توسعه آگاهی از توانایی‌های خویشتن در تفکر و احساسات گروهی, مناسب انسانی و ایجاد تصور ذهنی از خود است. معلم باید در این الگو انعطاف‌پذیر باشد. این الگو منجر به افزایش آگاهی، خود یکپارچگی روابط میان فردی می‌شود. مــــراحل این الگو عبارت‌اند از:

۱- مشخص کردن تکلیف برای شاگردان از طریق ایجاد محیط امن برای آنها

۲- بحث و تحلیل در خصوص گام اول

الگــوی دیـدار در کـلاس درس

این الگو برای کمک به فراگیران در پذیرش مسئولیت رفتار و شرایط اجتماعی است. معلم بایستی دارای شخصیتی صمیمی و ماهر در فنون بحث میان فردی باشد و بیشتر اقدامات کنترلی، ولی با دانش آموزان سهیم است. این الگو باعث استقلال و خود محبت دهی و آزاد اندیشی می‌شود.

مــــراحل الگو عبارت‌اند از:

۱- تشویق دانش آموزان برای مشارکت و سخن گفتن

۲- طرح مسئله برای بحث بوسیله دانش آموزان یا معلم و بررسی پیامدهای آن

۳- بررسی قضاوت ارزشی توسط فراگیران در خصوص مسئله

۴- تعیین و توافق بر اینکه دانش آموزان کدام مسئله را پیگیری نمایند.

۵- التزام علمی دانش آموزان در برابر جمع

۶- پیگیری رفتاری از طریق سنجش رفتارهای جدید ایجاد شده در دانش آموزان

الگـوی پـژوهش گروهی (تفحص گـروهی)

این الگو برای کمک به دانش آموزان در تقویت مردم سالاری، تشریک مساعی و آموزش آ‌ن‌ها از طریق همکاری کاوشگرانه در فهم و مسائل اجتماعی و تحصیلی است. در این الگو معلم مانند یک مشاور عمل می‌کند و بایستی بتواند به درخواست‌های دانش آموزان پاسخ دهد و به کمک آن‌ها نیازمندی‌های آموزش را فراهم آورد. این الگو نیازمند یک جوّ مثبت برای استدلال و مذاکره می‌باشد و در همه سنین و سطوح تحصیلی و انجام کارهای گروهی کاربرد مناسبی دارد.

الگـوی آمـوزش آزمایشگاهـی

این الگو باعث افزایش فهم اجتماعی، مهارت، توانایی یادگیری و تقویت کار گروهی در دانش آموزان می‌شود. معلم در این الگو نقش مشاور را ایفا نموده و دانش آموزان را حمایت می‌نماید. در نهایت منجر به تقویت یادگیری و آموزش در بستر پژوهش در آنها می‌شود. این الگو برای کلیه دروس به ویژه علوم دقیقه و در تمام دوره‌های تحصیلی و سنین مختلف کاربرد دارد.

الگـوی کاوشگـری علـوم اجتماعی

این الگو باعث درک مسائل اجتماعی, از قبیل مردم شناسی، جامعه شناسی، فرهنگ شناسی، مهارت عقلی، آموختن اطلاعات، تشکیل مفاهیم و استفاده مناسب از مفاهیم در دانش آموزان می‌شود.

در این الگو معلم موقعیت کاوشگری را ایجاد و از دانش آموزان می‌خواهد تا به بررسی و نتیجه گیری در مورد آن بپردازند. این الگو در تمام سنین و دوره‌های تحصیلی به ویژه در درس علوم اجتماعی کاربرد دارد و در نهایت باعث تقویت فهم و درک دانش آموزان در خصوص مسائل اجتماعی می‌شود.

الگـوی یادگیـری در حد تسلط آمـوزش مستقیـم

(نظـریه اجتماعـی یادگیـری)

هدف این الگو ایجاد و تقویت مهارت‌های اساسی، مطالب آموختنی از ساده به مشکل و دادن مطالب درسی به صورت انفرادی به دانش آموزان و استفاده از تکنولوژی دیداری و شنیداری در دانش آموزان است.

در این الگو معلم حامی دانش آموزان است و به آنها کمک می‌کند تا مستقل یاد بگیرند. این الگو در نهایت دانش آموزان را قادر به تسلط بر محتوای علمی، تقویت انگیزه درس خواندن، توانایی کنترل خود و تقویت عزت نفس می‌نماید. این الگو در همه دوره‌های آموزشی و سنین مختلف کاربرد دارد.

الگوی آمـوزش برای رشد مفهـوم و مهـارت

این الگو معمولاً به دو صورت زیر است:

۱- الگوی نظریه و عمل:

مانند یک مهارت ریاضی که در آن مهارت با نشان دادن ممارست، باز خورد و نظارت در هم می‌آمیزد تا دانش آموز بر آن مهارت تسلط یابد.

۲- شبیه سازی که از توصیف موقعیت‌های زندگی ایجاد می‌شود.

مثال: ابزار معلم در درس جغرافیا، کره زمین است و یا از مولاژ استفاده می‌کند و اندام‌ها و دستگاه‌های مختلف بدن انسان را نشان می‌دهد. در این الگو معلم نقش هادی و راهنما را دارد و بایستی یادگیری با تشکیل شرکت سهامی فکر بین دانش آموزان و معلم انجام گیرد. این الگو در همه سنین و سطوح تحصیلی کاربرد دارد و در نهایت باعث افزایش مفاهیم و مهارت‌های آگاهی درباره سیستم‌های اجتماعی، همدردی، آگاهی از تنش تغییر و احساس اثر بخشی در دانش آموزان می‌شود.

تدریس کارگاهی

روش تدریس کارگاهی یکی از روش‌های موثر یاددهی و یادگیری است که در بیشتر موارد با روش سخنرانی، سمینار، کنفرانس و سمپوزیوم یکسان به‌کار برده می‌شود. برای درک بهتر روش کارگاهی ابتدا به مفاهیم ذکر شده می‌پردازیم و سپس روش کارگاهی را شرح می‌دهیم.

 روش سخنرانی

قبلاً تشریح شده و در اینجا از شرح آن خودداری می‌نماییم.

سمینـار

عده‌ای صاحب نظر هستند که دور هم جمع شده و تبادل نظر می‌کنند. (البته تعداد افراد در سمینار محدود می‌باشد. حداکثر ۱۰۰نفر که به گروه‌های کوچک ۱۰الی ۱۵نفری تقسیم می‌شوند و تبادل نظر می‌کنند و در نهایت کل گروه‌ها به تبادل و جمع بندی نظرات می‌پردازند.)

 کنفـرانس

محققی به نظریه‌ای رسیده است، آن را برای دیگران مطرح می‌کند.

سمپـوزیوم

مانند سمینار است و تنها تفاوت آن با سمینار در این است که افرادی که در سمپوزیوم شرکت می‌کنند، تخصصی‌تر و سطح آگاهی آنها از دیگران برتر است. (در سطح بالاتری از سمینار قرار دارد.)

روش تدریس کارگاهی

روش تدریس کارگاهی به چند مرحله تقسیم می‌شود. هر مرحله را با توضیح مختصری از آن ذکر می‌کنیم.

 مرحله ارایه درس کـوتاه

در این مرحله مبانی نظری مورد بحث توسط مدرس کارگاه تبیین و تحلیل می‌شود.

مـرحله فعالیت و کار

دانش آموزان، دانشجویان و یا کار ورزان و مربیان شرکت کننده در کارگاه به گروه‌های کوچک ۲ الی ۳ نفره یا انفرادی تقسیم و بر روی موضوعات تعیین شده فعالیت می‌نمایند.

 مرحله مشارکت

در این مرحله مجدداً دانش آموزان شرکت کننده در کارگاه که به گروه‌های ۲ الی ۳ نفره یا انفرادی تقسیم شده بودند، دور هم جمع می‌شوند و به بحث و بررسی و جمع بندی موضوعات تعیین شده می‌پردازد.

بدیهی است که در اجرای کلاس کارگاهی، باید از روش مهارت آموزی (ابتدا و انتهای فعالیت کاملاً مشخص شده است) سود جست. کاربست روش تدریس کارگاهی می‌تواند نتایج آموزش را تضمین کند.

البته با رعایت نکات زیر:

مرحله درسی کوتاه و فشرده

۱) معلم ابتدا اهداف و انتظاراتی که از کارورزان و دانش آموزان دارد، دقیقاً بیان و تحلیل می‌نماید و از طریق آزمون تشخیصی، رفتار ورودی آنها را می‌سنجد.

۲) معلم مبانی نظری هر محور کلی را در سالن عمومی تبیین و تحلیل نموده و به رفع اشکالات کارورزان یا دانش آموزان در ابعاد نظری می‌پردازد. البته بهتر است قبل از تشکیل کارگاه، مبانی نظری را (به منظور تسلط دانش آموزان) برای آن‌ها ارسال کند.

۳) سپس معلم (مدرس) دانش آموزان را به گروه‌های کوچک کاری تقسیم نموده و یک نفر به عنوان مسئول و گزارشگر و یک نفر به عنوان منشی انتخاب که جلسات کارگاهی را اداره و نکات کلیدی را یادداشت نمایند.

 مرحله فعالیت گروهی و انجام وظایف انفرادی

۱) در این مرحله کار مسئول گروه، همانا استخراج مفاهیم کلیدی بر اساس مباحثات همه کارورزان است. سپس منشی گروه، کلیه نکات کلیدی را (که مورد توافق اکثریت گروه است) نوشته و طبقه بندی می‌نماید. شایسته است که منشی جلسه کلیه نکات مطروحه را بر روی تابلو نوشته تا کلیه دانش آموزان آنها را مشاهده و سرانجام پس از نهایی شدن روی کاغذ منعکس نماید.

۲) محل تشکیل گروه‌ها باید از یکدیگر جدا باشد.

 مرحله مشارکت و جمع بندی

۱) کلیه دانش آموزان در سالن عمومی جمع شده و سپس مسئولین گروه‌ها، به ترتیب گزارشی از نتایج مباحثات بر روی موضوعات مطروحه را ارائه و سپس نکات کلیدی مشخص و توصیه‌های کاربردی را بیان می‌کنند.

۲) در پایان یعنی مرحله ارزش‌یابی و بازخورد کارگاه، مدرس به اجرای آزمون پس‌خروجی پرداخته و آن را با آزمون پیش‌ورودی مقایسه می‌نماید و نگرش دانش آموزان را نسبت به کارگاه (البته بدون ذکر نام) دریافت می‌کند.

الگوی دریافت مفهوم

این الگو برای یاد دادن نحوه طبقه بندی کردن، نحوه فکر کردن و چگونگی دریافت مفهوم به دانش آموزان اهمیت دارد.

در این الگو دانش آموزان قادر به مفهوم سازی پیشرفته، مفاهیم خاص، استدلال استقرایی، تسلط و آگاهی به چشم اندازها، دورنماها، تحمل ابهام و حساسیت نسبت به استدلال منطقی در ارتباطات می‌نمایند.

مراحل الگوی تدریس دریافت مفهوم به شرح زیر است:

• عـــرضه مطالب و شناسایی مفهــــوم
• آزمـــون دست‌یابــی به مفهـــــوم
• تحلیل راهبــردهای تفکــر

الگوی تفکـر استقرایـی

این الگو باعث بهبود ظرفیت تفکر، گردآوری، سازماندهی و کنترل اطلاعات و نام گذاری مفاهیم می‌شود. به بیان دیگر این الگو باعث گردآوری اطلاعات، سازماندهی و کنترل مطالب می‌شود.

در این الگو معلم آغازگر فعالیت است، زیرا فعالیت‌ها از قبل به وسیله معلم تعیین می‌شوند، اما جوّ همکاری و دوستانه بین معلم و شاگردان وجود دارد. همچنین تماس بین یکایک دانش آموزان برای دسترسی به اطلاعات فراهم است. این الگو منجر به افزایش آگاهی فردی و رشد خود کنترلی دانش آموزان می‌گردد و در همه سطوح تحصیلی کاربرد دارد.

مـراحل تدریس الگوی تفکر استقرایـی عبارت‌اند از:

• تکوین مفهـــوم
• تفسیــــر مطالــــب
• کاربــــرد اصــــول یا عقاید

الگـوی آمـوزش کاوشگری

این الگو باعث تقویت استدلال فراگیران، شناخت مفاهیم، فرضیه‌ها و آزمون آنها در دانش آموزان می‌شود. در این الگو جوّ همکاری بین معلم و شاگردان وجود دارد، ولی سیستم اجتماعی بیشتر توسط معلم به ترقیب فراگیران جهت آغاز کاوشگری می‌پردازد و شیوه‌های کاوشگری را به آنها یاد می‌دهد.

این الگو منجر به یادگیری و تقویت مهارت‌های جریان علمی، کاوشگری خلاق، تقویت روح خلاقیت، استقلال در یاد گیری، تحمل ابهام و موقتی بودن دانش در دانش آموزان می‌شود.

 مـراحل تدریس الگو عبارت‌است از :

• مواجه نمودن فرگیران با مسئله
• گردآوری داده‌ها در خصوص مسئله و اثبات آن
• طبقـه‌بندی داده‌ها (اطلاعـــات)
• تجــزیه و تحلیـل داده‌ها
• تحلیل جـریان کاوش

الگوی پیش سازمان دهنده

این الگو باعث یادگیری با معنا در دانش آموزان می‌شود و در آن معلم, ساخت ذهنی را در دست دارد و همواره مطالب قبلی تمیز دهنده و مطالب یادگیری را به سازمان دهندگان ارتباط می‌دهد و به شاگردان کمک می‌کند تا مطالب جدید را از مطالب قبلی تمیز دهند. این الگو منجر به تقویت مفاهیم، درون سازی معنی‌دار اطلاعات و افکار, عادت به تفکر منظم و منطقی و تقویت روحیه کاوشگری در دانش آموزان می‌شود و برای کلیه سطوح تحصیلی مناسب است. مـراحل پیش سازمان دهنده:

•  از طریق روشن کردن منظور درس به وسیله مثال و تکرار
•  ارائه مطالب یا وظیفه مورد نظر برای دانش آموزان با یک نظم منطقی
•  تحکیم سازمان شناخت از طریق یادگیری فعال و توافق مجدد و یک نظم منطقی.
•  تحکیم سازمان شناخت از طریق یادگیری فعال و توافق مجدد و یکپارچه

 الگوی یادسپاری

این الگو باعث تاکید بر پردازش اطلاعات، افزایش یادسپاری و درونی کردن اطلاعات در دانش آموزان می‌شود. معلم و شاگردان بصورت یک گروه برای دادن مطالب جدید جهت یادسپاری تلاش می‌کنند. این الگو نیاز به عکس، وسایل مجسم، فیلم و سایر مطالب دیداری و شنیداری دارد.

معلم شاگردان را در تعیین موضوع‌ها، جهت‌ها و تصویرهای کلیدی یاری می‌کند. این الگو دانش آموزان را در تسلط بر حقایق و افکار سیستمی برای یادسپاری تقویت قدرت ذهنی و افزایش یادسپاری کمک و در تمام مراحل و سنین کاربرد دارد.

مراحل تدریس این الگو عبارت‌است از:

۱- توجه به مطالبی که باید یادسپاری شوند از طریق خط کشیدن زیر آنها و …

۲- ایجاد ارتباط از طریق فنون کلمه کلیدی و کلمه جایگـزین

۳- بسط تصاویـر

۴- تمرین و یاد آوری به منظور آموخته شدن کامل