شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
شبکه معالم- سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان قدس رضوی اظهار داشت: گستره دلالت فعل در حوزه تشریعیات همیشه نیازمند قرینه قولی نیست بلکه عنوان فعل دلالت مبین دارد و می تواند افاده معنا کند و شواهدی نیز بر این مطلب وجود دارد.
به گزارش شبکه معالم، حجت الاسلام دکتر مهدی مردانی، سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان‌قدس رضوی در پانزدهمین نشست تخصصی حلقه مطالعاتی حدیث‌‌پژوهی مقارن، با موضوع بررسی دلالت سنت فعلی پیامبر اکرم (ص) با رویکر انتقادی به کتاب افعال‌الرسول و دلالتها علی الاحکام، به تبیین گستره حجیت افعال‌النبی در دیدگاه فریقین پرداخت.
وی گفت: در بحث دلالت فعلی با تمرکز بر افعال پیامبر اکرم(ص) سه محور را باید مد نظر قرار داد:
۱- اصل دلالت گری فعل نبی یا فعل معصوم و اینکه آیا فعل به تنهایی می‌تواند دال و مفید معنا واقع شود و بیان کننده یک محتوا باشد یا نه؟ در شیعه و سنی بر سر این مساله اختلافی وجود ندارد و اصل دلالت‌گری مورد توافق هر دو گروه است.
۲- مدلول فعل معصوم، بر فرض که فعل بتواند یک منبع قرار بگیرد و دلالت بر یک محتوا و پیام داشته باشد، باید دید این محتوا چیست و حسب احکام خمسه تکلیفی آیا وجوب است یا استحباب و اباحه ؟ نظر اکثر شیعه و اهل سنت این است که مجموعه افعال پیامبر(ص) چیزی فراتر از اباحه را نمی رساند. و برای اثبات فراتر از اباحه نیازمند قراین قولی هستیم. محل بحث در این است که فعل بدون قول هم – بیشتر در حوزه افعال طبیعی یا افعال عادی- می تواند مفید استحباب یا غیر آن باشد یا نه؟
۳- گستره دلالت در حوزه تشریعیات.
دکتر مردانی در ادامه بیان داشت: در گستره حجیت فعل معصوم – که مفروض در نظر گرفته شده- باید ببینیم دامنه این حجیت به چه میزان است ؟ افعال تشریعی را شامل می‌شود(که اکثرا بر همین نظر هستند) یا افعال طبیعی و عادی؟ آیا فعل معصوم – یا در نگاه اهل سنت فعل پیامبر اکرم(ص) – در غیر امور عبادی و تبلیغی هم اعتبار دارد یا نه ؟ باید دید افعال رسول خدا(ص) تماما حجت است یا اصل این است که فقط افعال تشریعی حجت است؟
وی خاطرنشان کرد: در شیعه دسته بندی دوگانه ای داریم که عبارت است از تشریعی و غیرتشریعی؛ اما اهل سنت آن را ۱۰ گروه می دانند و برای هر صنف تعریفی مستقل را ارایه کرده اند.
وی با بیان اینکه اکنون به بررسی دلالت در محور سوم می پردازیم، گفت: این محورعبارت است از گستره دلالت و مفروض ما هم این است که دلالت را در حوزه تشریعیات معتبر می دانیم . حال سوال این است آیا فعل معصوم به تنهایی می تواند مفید معنا باشد و دال قرار بگیرد یا باید حتما قول را در کنار خود داشته باشد؟
سرپرست پژوهشکده علوم اسلامی آستان قدس رضوی یادآور شد: قول مشهور این است که فعل در هر حوزه ای که باشد چه تشریعیات و چه غیرتشریعیات، ساکت و صامت است و به تعبیری دیگر مجمل است و خود نمی‌تواند مفید معنا باشد، بلکه نیازمند قرینه و پشتوانه ای قولی یا فعلی (تکرار) است.
وی با اشاره به اینکه در این مبحث دو اثر از اهل سنت ـ که منتشر شده ـ را ملاک و با نگاه انتقادی مورد بررسی قرار داده‌ایم، بیان داشت: این دو اثر عبارت است از “افعال الرسول و دلالتها علی الاحکام” اثر دکتر محمد العروسی عبدالقادر و دیگری “افعال الرسول و دلالتها علی الاحکام الشرعیه” اثر دکتر محمد سلیمان الاشقر. البته این دیدگاه مورد بحث،مخصوص این دو اثر و یا اهل سنت نیست، بلکه در شیعه هم پررنگ است
وی تصریح کرد: دیدگاه نخست و مشهور می‌گوید دلالت فعل مجمل است و تنها با ضمیمه قراین قولی افاده معنا می‌کند. دیدگاه دوم که انتقاد یا حاشیه ای بر نظر اول است، معتقد است که فعل مجمل است اما نه همیشه، عنوان فعل دلالت مبین هم دارد؛ یعنی بدون تکیه بر قول هم می تواند مفید باشد. این که می گوییم فعل مجمل نیست به این معنا نیست که هیچ نیازی به قرینه ندارد، بلکه این وابستگی به قول و این اصرار بر اینکه فعل به تنهایی زبان ندارد را می‌خواهیم نقض کنیم.
دکتر مردانی خاطرنشان کرد: مستندات، شواهد و قراینی وجود دارد که در آن‌ها فقط فعل بوده اما فقها از آن حکم استنباط کرده‌اند وافاده معنا داشته است. سه دسته مستندات در اینجا ارایه می‌شود.۱- متون روایی ۲- فتاوای فقها ۳- ارتکاز اصحاب.
وی افزود: در متون روایی در خواهیم یافت که معصوم فعلی را انجام داده و به استناد آن فعل، این توقع وجود داشته که مخاطب معنا را به دست بیاورد. در متون فقها شاهد فتاوایی هستیم که مستند روایی آن فعل است نه قول. در ارتکاز اصحاب، تلقی اولی اصحاب پیامبر (ص) و ائمه در مواجهه با فعل این بود که منتظر قول نمی ماندند و به همان عمل می‌کردند؛ مانند ابن عمر یا ابان‌بن‌تغلب. البته شواهدی از اصحاب خاص مثل زراره وجود دارد که مخالف این صورت است و علاوه بر فعل، از امام طلب قول می کرده است.
