شبکه معالم اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی
به گزارش شبکه معالم، حجت‌الاسلام و المسلمین دکتر احمد واعظی در مراسم رونمایی از یادنامه آیت‌الله استاد شیخ محمد واعظزاده خراسانی(ره) که از سوی اداره کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی برگزار شد به تبیین موضوع «قرائت و خوانش تمدنی از دین» پرداخت و گفت: یکی از مشکلات در مباحث مربوط به فرهنگ، تمدن و علم مرزبندی بین آن‌ها است. اگر بخواهیم تمدن را درک کنیم باید به عقب بازگشته و تحلیلی از انسان ارائه دهیم.
وی افزود: انسان‌ها با یکدیگر در طبیعت زندگی می‌کنند. انسان‌ها یک دنیای درون دارند و آنچه به درون انساسن بازمی‌گردد، تماما قلمرو فرهنگ است. فرهنگ به درون مربوط بوده اما تمدن به حوزه درون مربوط نمی‌شود. بیرون انسان شامل افال، گفتار و تصرفات در طبیعت بوده که افعال انسان دو گونه با دیگر انسان‌ها و تصرف در طبیعت است. آنچه انسان در طبیعت تصرف می‌کند از جلوه‌های تمدن بوده و وجه سخت‌افزاری آن است.
واعظی بیان کرد: تمدن منحصر به این وجه نمی‌شود بلکه به عرصه زندگی مربوط می‌شود که تنها وجه سخت ندارد و وجه نرم نیز دارد. تمام نهادسازی‌های اقتصادی، سیاسی، حقوقی و مناسبات اجتماعی مظاهر تمدن هستند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه مساله بسیار مهم پیوند بین فرهنگ و تمدن است، عنوان کرد: رفتار معطوف به خود انسان‌ها قلمرو فرهنگ بوده و این قلمرو شامل فضای درون، باورها، احساسات، نظام ارزشی، زیباشناختی، آداب و سلوک است اما رفتار و تصرف طبیعت قلمرو تمدن است.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ادامه داد: فرهنگ دو نوع بوده که برخی فرهنگ‌ها ظرفیت تمدن‌سازی دارند یعنی فرهنگ امتداد تمدنی پیدا می‌کند اما برخی دیگر زایش تمدنی ندارند و نمی‌توانند امتداد تمدنی پیدا کنند. در دین نیز همین تقسیم‌بندی وجود دارد. یک نوع ظرفیت داشتن امتداد تمدنی را دارند و نوع دیگر فاقد این ظرفیت هستند.
وی با اشاره به اینکه مهم نیست فرهنگ در چه محیط جغرافیایی ظهور پیدا می‌کند، تصریح کرد: اسلام که در مدینه در یک مکان کوچک طرح شد به قدری غنی بود که در زمان کوتاهی تمدن بزرگی را به ارمغان آورد و اوج شکوفایی آن در قرن پنجم و ششم هجری بود. این زایش دین اسلام است که امتداد تمدنی را داشت. قرائت و خوانش تمدنی از اسلام یعنی ما می‌توانیم دوگونه اسلام را بفهمیم، یک نوع اینکه ظرفیت دانش تمدنی را عقیم کنیم و دیگری اینکه این ظرفیت را برجسته کنیم.
واعظی اضافه کرد: اگر اسلام را به گونه‌ای بفهمیم که کاری به عرصه زندگی ندارد، دین کاملا معنوی، انزواطلب و دعوت‌کننده به فردیت تلقی می‌شود که لبه اجتماعی و معطوف به زندگی ندارد و این فاقد ظرفیت تمدن‌سازی است اما اگر بفهمیم که اعتماد به زندگی، عمران، آبادانی، کار و کوشش دارد و به آن ترغیب می‌کند، این امر موجب تمدن‌سازی می‌شود. اگر بخواهیم خوانش تمدنی از اسلام داشته باشیم، عناصر مربوط به زندگی و اهتمام به کار و کوشش باید برجسته شود، در صورتی که اگر کار، کارآفرینی و اشتغال‌زایی مذموم باشد، این زمینه تمدنی عقیم می‌شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه تمدن در سایه همکاری اجتماعی پایدار و رو به پیشرفت حاصل می‌شود، عنوان کرد: هرگونه تعصبات قومی، نژادی، مذهبی و دامن زدن به اختلافات مذهبی، نژادی، قومی و رفتارهای انحصارطلبانه با رویکرد تمدنی سازگار نیست. اگر نگرش‌های مذهبی با تعصب شدید و منازعه‌طلبی زیاد باشد، این قرائت از دین تمدن‌ساز نخواهد بود.
آیت الله واعظ زاده خوانش تمدتی در دین داشت
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم گفت: یکی از وجوه برجسته شخصیت استاد واعظزاده این بود که به جای دریچه تنگ تعصبات مذهبی، در افق بالاتری به جهان اسلام و بشریت نگاه می‌کرد. ایشان خوانش تمدتی در دین داشت.
وی خاطرنشان کرد: بعد دیگر خوانش تمدنی به نوع نگاه به علوم اسلامی مخصوصا معطوف به عرصه زندگی بازمی‌گردد. علمی که بیش از همه به عرصه زندگی مربوط بوده، فقه است. نگاه به فقه در ظرفیت تمدن‌سازی در دین موثر بوده و نگاه بسته به فقه نمی‌تواند مجالی برای تمدن ایجاد کند، همچون نگاه سلفی تکفیری و افراطی. نوع نگاه ما به فقه در اینکه چقدر مجال ایجاد کند، متفاوت است. فقه بسته سلفی تکفیری مجالی برای تمدن‌سازی و تمدن‌زایی ایجاد نمی‌کند، بلکه تمدن‌ستیز می‌شود.
واعظی با اشاره به اینکه تمدن‌سازی با پیشرفت همراه است، تصریح کرد: تمدن معطوف به عرصه زندگی و مقرون با پیشرفت است. تمدن زمانی شکل می‌گیرد که نیازهای انسان ارضا شود. اگر نگاهی بخواهد جامعه را ایستا نگه دارد و یا به عقب بازگرداند، نمی‌تواند زمینه را برای زایش تمدنی ایجاد کند.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی بیان کرد: بعد موثر دیگر در خوانش تمدنی از دین مساله نوع نگاه به علم و دانش است. هیچ تمدنی در پهنه زمین نیست که رکن آن علم و دانش نباشد. یکی از جنبه‌های اصلی تمدن علم و دانش است. گاه دین را به گونه‌ای می‌فهمیم که دانش‌اندوزی را ترغیب و تشویق کرده و امتداد تمدنی پیدا می‌کند، گاه نیز با رویکردها و قرائت‌هایی از دین مواجه می‌شویم که می‌خواهد عرصه علم را محدود و آن را در دین هضم کند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم ادامه داد: در اینجا سخن از اسلامی‌سازی دینی با قرائت نپخته به معنای هضم یا حذف علوم موجود به اسم اسلامی کردن علوم است. گاه تصور می‌کنیم که اگر بگوییم هر زمینه‌ای اسلامی است، به آن خدمت کردیم. منظور آن‌ها از علوم اسلامی این است که روش اجتهاد در مساله علوم طبیعی جایگزین شده و علوم طبیعی اسلامی ایجاد شود. این قرائتی از اسلام بوده که می‌خواهد منابع نقلی دین را جایگزین عقل و یا عقل تجربی کند. این قرائت از دین به هیچ وجه تمدن‌ساز نیست به این دلیل که عقل را تعطیل می‌کند.
وی با بیان اینکه یکی از ارکان خوانش تمدنی از دین، خوانش صحیح علم است، عنوان کرد: باید بین منابع دینی و عقل و همچنین بین انحای دانش و به رسمیت شناختن آن با آموزه‌های منابع تعقلی، اجتماع ایجاد شود. یکی از بزنگاه‌های تمدن نوع نگاه به علم است و اینکه دین چه نگاهی به علم دارد.
واعظی اضافه کرد: آزاداندیشی و مجال دادن به بروز خلاقیت‌ها از لوازم تمدن‌سازی است. هرکجا تمدنی همچون تمدن اسلامی ظهور و بروز پیدا کرده، در فضایی بوده که فکر و اندیشه حرمت داشته، اگر فکر و اندیشه ناصواب باشد، حرمتش این است که با اندیشه صواب پاسخ داده شود.
مدیر کل آموزش دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی نیز در این مراسم گفت: یادنامه مرحوم واعظ زاده خراسانی به مناسبت دومین سالگرد درگذشت وی با همکاری دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی و آموزش و پرورش تدوین شده است.
سید محمد تقی شوشتری افزود: در این یادنامه مقالات و دیدگاه های اندیشمندان و صاحبنظران عرصه های علوم اسلامی در باره مرحوم واعظ زاده و همچنین مطالب دیگری در زمینه زندگی او درج شده است.
آیت الله محمد واعظ زاده خراسانی، محقق و متفکر اسلامی معاصر، استاد دانشگاه فردوسی مشهد، موسس دانشگاه مذاهب اسلامی و نخستین دبیرکل مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی بود.
