تبیین ویژگی های محصول دینی از نگاه صاحب­نظران

شبکه معالم ـ استاد دانشگاه امام رضا (ع) اظهار داشت: نقطه اغازین محصول مذهبی «آموزه‌های بنیادی دینی» است که هسته مرکزی عقاید، ارز‌ش‌ها، ایده‌های مذهبی بوده و یک آئین دینی را از سایر آیین‌ها متمایز می‌کند.

دکتر بهزاد حسن­نژاد کاشانی، دبیرعلمی نشست بازاریابی محتوای دینی در گفتگو با شکبه معالم به تبیین ماهیت محصول دینی از نگاه صاحب­نظران این حوزه پرداخت و گفت: عقاید پیرامون محصول دینی بسیار مختلف می‌باشد. وبر معتقد است که مذهب چیزی ارائه می‌دهد که مخاطبان می‌خواهند و آن را «کالاهای منتج به رستگاری» می‌نامد. اگرچه پایان مذهب رستگاری است ولی محصول دینی محتوای بیشتری را شامل می‌شود.

وی افزود: یاناکن معتقد است که کالاهای مذهبی کالاهایی فیزیکی همچون خودرو یا کامپیوتر نیستند که بتوان آنها را تولید، بسته‌بندی و به فروش رساند. همچنین شباهتی هم با اصلاح مو یا بانکداری ندارد که دیگران آن را برای ما انجام دهند. در عوض این کالاها در دسته سومی قرار می‌گیرند که اقتصاددانان آن را «کالاهای خانگی» می‌نامند. کالاها و خدماتی که خانوارها و افراد برای مصرف خود تولید می‌کنند.

حسن نژاد کاشانی خاطرنشان کرد: این احتمال وجود دارد که او مصرف شخصی را با یک ویژگی از خدمات – نقش مشتری در ارائه خدمات – اشتباه گرفته است. این ویژگی خدمتی اغلب در هر دوی خدمات اقتصادی (مثل مشارکت یک گردشگر در فعالیت‌های ارائه شده توسط مجریان) و خدمات اجتماعی (مثل مشارکت دانشجو در توسعه حرفه‌ای خود و مشارکت مستبصرین در توسعه معنوی خود) تأمین می‌شود. بنابراین، عقیده او نسبت به اینکه کالای مذهبی یک کالای خانگی است منطقی به نظر نمی‌رسد.

وی در ادامه اشاره کرد: مارتین دو مفهوم محصول اصلی و محصول تکمیلی را در این رابطه مورد بحث قرار می‌دهد. محصول اصلی به ارزش‌های مقدسی اطلاق می‌شود که نمی‌توانند تغییر یابند و محصول تکمیلی متشکل از آن بخش‌هایی از محصول دینی است که مقدس تلقی نمی‌شوند. او هفت حوزه مقدسات را شناسایی کرد: تعالیم، تشریفات مذهبی، روایات، تجربه/احساس، شرع/اخلاق، اجتماع یا عالم ماده. اگرچه این مشاهده صحیح است ولی بسیار پیچیده به نظر می‌رسد.

استاد دانشگاه امام رضا(ع) بیان داشت: دکتر عبداله بیچرانلو معتقد است که کالاها وخدمات دینی (بر مبنای منطق اقتصاد دین)، کالاها و خدماتی هستند که یک سازمان یا نهاد مرتبط با دین، آنها را به دینداران یا باورمندان به دین، که متقاضی دریافت و بهره‌برداری از آن کالاها و خدمات هستند، و یا به غیردینداران (و افرادی که محتمل است با عرضۀ این دست کالاها و خدمات، به دریافت و مصرف آنها متمایل شوند) عرضه می‌کنند.

وی افزود: بازار کالاها و خدمات دینی در کشور ما قلمرو وسیعی دارد. از انواع ابزار دارای کارکرد در مناسک دینی مانند مهر و تسبیح و زیارتنامه گرفته تا کتاب‌های دارای محتوای دینی مانند مفاتیح‌الجنان تا تولیدات نوین دیجیتال که در قالب نرم‌افزار یا محتوای چندرسانه‌ای یا در فضای مجازی عرضه می‌شود تا عرضۀ خدمات مربوط به برگزاری آیین‌های شادی و عزا (مانند مداخی و سخنرانی و … ) در مناسبت‌های دینی و امثال آنها تا بازار گستردۀ مربوط به زیارت و گردشگری مذهبی و کالاها و خدماتی که به زائران و گردشگران دینی و مذهبی عرضه می‌شود تا کالاها و خدمات هنری (اعم از تجسمی، موسیقی، نمایشی، و …) و رسانه‌ای که در آنها باورهای دینی، درون‌مایۀ ساخت و تولید اثر قرار گرفته است.

وی همچنین به تببین نظریات دکتر مرتضی منطقی پرداخت و گفت: وی معتقد است که آموزش‌های مستقیم را نباید به صورت یک کالا دید، زیرا شأن هدایت انسان­ها، قابل قیاس با خدمات رسانی‌‌های معمول نیست، اما اگر آموزش‌های دینی به صورت غیر مستقیم در قالب تصویر، پوستر، رمان، داستان، کارتون، انیمشین، کلیپ، فیلم، موسیقی و مانند آن‌ها ارایه شوند، این موارد قابلیت ارایه به صورت خدمات فرهنگی را دارا هستند.

وی یادآور شد: دکتر ابوالقاسم خداوردی لو،کالا و خدمات دینی را محصولاتی می­داند که باعث رشد کاربر شود. رشدی که همسو با اهداف دینی باشد. به نظر می‌رسد حوزه‌های جدیدی مانند واقعیت مجازی، پرفورمنس آرت، هنر دیجیتال و … حوزه‌هایی هستند که کالا و خدمات دینی، کمتر در آنها عرضه شده‌اند.

حسن نژاد کاشانی در پایان گفت: بر این باور که نقطه اغازین محصول مذهبی «آموزه‌های بنیادی دینی» است که هسته مرکزی عقاید، ارز‌ش‌ها، ایده‌های مذهبی بوده و یک آئین دینی را از سایر آیین‌ها متمایز می‌کند.

محصول دینی متشکل از:

• محصول ارائه شده توسط سازمان – کالا‌ها و خدماتی که بوسیله سازمان‌های دینی ارائه شده و مخاطب بخش‌های خاصی از عموم جامعه می‌باشد.
• محصول عملی شده – شکل عملی مذهب که توسط پیروان بکار گرفته می‌شود – رفتاری که در آن مذهب اصول، عقاید و دیدگاه شخصی را پیرامون زندگی و رفتار فرد تحت تأثیر قرار می‌دهد.