موضوع پیامدسنجی باید در سیستم فقاهت وارد شود / روش تبدیل گزاره‌های فقهی به مدل‌های کاربردی و اجتماعی

به گزارش شبکه معالم، حجت الاسلام والمسلمین مجتبی الهی خراسانی، رییس میز تخصصی توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی در میزگرد علمی «روش تبدیل گزاره‌های فقهی به مدل‌های کاربردی و اجتماعی» گفت: با تصرف کوچکی در عنوان میزگرد، عنوان را از روش تبدیل گزاره‌های فقهی به مدل‌های کاربردی و اجتماعی به روش تبدیل گزاره‌های فقهی به مدل کاربردهای اجتماعی تغییر می‌دهم.

وی افزود: اولاً وقتی دربارهٔ گزاره‌های فقهی صحبت می‌کنیم باید توجه کرد که این گزاره‌ها مراتب مختلفی دارند. مانند اینکه بعض گزاره‌ها به صورت هدف و غرض احکام است. بعض دیگر به قواعد و ضوابط خاص که در احکام جاری است اشاره می‌کند. مانند نفی ضرر لایهٔ سوم گزاره‌هایی که به صورت قواعد کلیه به عنوان حکم شرعی صادر می‌شود. لایهٔ دیگر احکام ولایی است که هرچند جزو لایه‌ها نیست ولی جزو تعریف احکام قرار می‌گیرد.

حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی اظهار داشت: کاربرد اجتماعی اعم از مدل است. کاربرد اجتماعی، قیدی برای اجتماعی است یعنی این گزاره تبدیل شود به یک امر اجتماعی است اما اگر این امر اجتماعی، یک سیستم نظام یافته باشد به طوری‌که به منظومه‌ای از گزاره‌ها ارجاع دهد، مدل خواهد بود.

انواع مدل‌های اجتماعی

وی گفت: از نظر بنده دانشگاه، مدل است همچنان‌که مناسک نیز مدل است یعنی مثلاً نماز جمعه یا حج یک نظام ارجاع دارد که رفتارهای اجتماعی را به لایه‌های گوناگون فقهی ارجاع می‌دهد. پس از نظر بنده عنوان این جلسه این است که گزاره‌های لایه‌های فقهی متفاوت را به یک سیستم اجتماعی تبدیل کنیم. البته توجه شود، مدل‌ها نیز انواع خرد و کلان دارد، که مدل‌های خرد در دل مدل‌های کلان می‌باشد.

این استاد حوزه علمیه مشهد در بخش پایانی سخنان خود گفت: روش دست کم در ۷ معنایی به کار می‌رود، می‌تواند هم به معنای کاربست نظریه‌ها. مسیرهای مشخص با توجه معارف موجود در یک نگاه دیگر، روش مسیر گام به گام همان روشی باشد که در معنای اول ذکر شد.

مثلاً روش تولید علم در حوزه، روش اجتهاد است. معنای دوم یعنی ذکر گام‌هایی را ذکر کنیم که روش اجتهاد طی می‌کند. سئوال اساسی این است که نظامات را کشف می‌کنیم یا می‌سازیم و طراحی می‌کنیم؟

وی اضافه کرد: به زعم بنده، نظامات ساختنی است نه اینکه در جایی موجود باشند و کشف شان کنیم. پس بیشتر به مهارت‌های تدوینی بر می‌گردد و زیاد به منابع معرفتی ربطی ندارد. عرض من این است که یک معنای سومی از روش اراده کنیم به این معنا یعنی اتخاذ روش های کم خطا. برای این منظور چند کار را لازم داریم و به این عوامل نیاز داریم:

حجت الاسلام و المسلمین الهی خراسانی بیان داشت: تعیین شاخص های مورد انتظار از مدل مطلوب در هر حوزهٔ مثلاً نظام سلامت، اقتصاد و … تحلیل فرآیندهای عینی حاکم بر امور اجتماعی. دانش اسلامی در این حوزه نداریم این دو مرحله کاملاً اکتشافی است.

تحلیل و ارزیابی مدلهای موجود (تحلیل عمیق از تجارب موجود)
وی خاطرنشان کرد: یک چنین سه عاملی، نیازمند مشارکت سایر علوم با علوم اسلامی است. یعنی علم فقه به تنهایی نمی‌تواند علم خود را کاربردی کند. مثلاً ممکن است معارف فقهی را به اقتصاددان تحویل دهیم و او یک نهاد اقتصادی تحویل ما دهد. گشودن علوم اسلامی از فضای ذهن به فضای علم. موضوع پیامدسنجی باید در سیستم فقاهت وارد شود. الان فقط دو عنوان حرج و ضرر در فقه بررسی می‌شود. شاید این عناوین را بشود به ۷۰ تا ۸۰ عنوان رساند.

بنابر این گزارش، میزگرد علمی «روش تبدیل گزاره‌های فقهی به مدل‌های کاربردی و اجتماعی» از سوی طرح ملی مشق اجتهاد با حضور حجج‌اسلام والمسلمین احمد مبلغی (رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس شورای اسلامی)، عبدالحسین خسروپناه (معاون علوم انسانی و هنر دانشگاه آزاد اسلامی)، مجتبی الهی خراسانی (رئیس میز توسعه و توانمندسازی علوم اسلامی دفتر تبلیغات اسلامی) و علیرضا پیروزمند (قائم مقام و عضو هیئت علمی فرهنگستان علوم و معارف اسلامی) برگزار شد.

منبع: وسائل