آخرین خبرها

عاشورا،‌ مدیریت فرهنگی و کتاب

به گزارش شبکه معالم، محمدجواد استادی، سردبیر نسخه انگلیسی شبکه اجتهاد در یادداشتی به برپایی آیین و مناسک عزاداری محرم و ریشهی عمیق و حذف­ نشدنی آن در هویت ایرانی با عنوان «عاشورا،‌ مدیریت فرهنگی و کتاب» پرداخته است.

به برپایی آیین و مناسک عزاداری محرم ریشه‌­ای عمیق و حذف­ نشدنی در هویت ایرانی داشته و دارد؛ به گونه­‌ای که رویدادها و کارشکنی‌های گوناگون دشمان اسلام در طول تاریخ نه‌تنها نتوانسته تأثیری در اهتمام جامعه به حفظ این شعائر لطمه بزند؛ بلکه برعکس زمینه‌­ساز توسعه و گسترش آن نیز شده است.

برپایی این آیین­‌ها جدای از همه برکات دینی، تأثیرات اجتماعی عمیقی نیز برجای خواهد گذاشت. ملت­‌ها برای حرکت در مدار آرمان­‌های خویش نیازمند منابع و پشتوانه­‌هایی هستند که انگیزه و قدرت لازم برای حرکت یکپارچه به سوی هدف را در آن­ها ایجاد نماید.

واقعه عاشورا با برخورداری از ظرفیت عظیم محتوایی و معارفی از یک سو و بهره بردن از قالب­‌های متنوع و متکثر مناسکی و متناسب با تحولات زمانی و حتی فناورانه به مهم­ترین منبع الهام‌بخش جامعه شیعی ایرانی شده است.

چنانکه اشاره شد مروری بر تاریخ ایران نشان می ­دهد که برپایی مناسک آیینی ماه­‌های محرم و صفر حتی پیش از شکل­ گیری یک حکومت اسلامی به نام جمهوری اسلامی ایران، به شکلی مردمی و همواره وجود داشته است. اما آشکار است که پس از پیروزی انقلاب اسلامی به عنوان یک انقلاب و تحول بزرگ سیاسی اجتماعی و البته با ماهیت بنیادین فرهنگی انتظار این است که تقویت و جهت ­بخشی این موج بزرگ و پربسامد به شکلی برنامه ­ریزی شده مورد توجه مسئولان قرار گیرد تا از این ظرفیت ویژه بیش از آن‌چه در شکل خودجوش و جاری آن وجود دارد بهره برده شود.

استفاده از منابع فرهنگی در کنار بعد مردمی، الهیاتی و دینی بودن مناسک عزاداری ماه محرم یک اصل جدی در عمق­ بخشی و توسعه اثربخشی این مناسک خواهد بود. به‌عبارت بهتر لازم است که در کنار برپایی پرشور آیین­‌های عزای حسینی به پیوست ­های جدی فرهنگی آن نیز بیاندیشیم تا اثربخشی ظرفیت عظیم و شگرفت عزای امام حسین علیه‌السلام در همین آئین‌ها توقف نکند.

حوزه مهم کتاب یکی از حوزه­‌هایی است که به دلیل برخورداری از ذات سنتی و دیرینگی،‌ اصالت فرهنگی بنیادین‌، آسانی در دسترس بودن، نداشتن پیچیدگی ­های فنی مصرف و پوشش کامل مخاطبان در صورت برنامه ­ریزی درست از مهم­ترین ابزارهای مدیریت فرهنگی به حساب می­‌آید. در جوامعی چون ایران کتاب منبع مهم فرهنگی به حساب می­‌آید آن هم به دلیل آن که از سوی همه گروه­‌های مخاطبی چه از سنت‌­گرایان و محافظه­ کاران چه نواندیشان مورد اعتماد است.

برنامه ­ریزی در حوزه کتاب در جهت تقویت مناسک عاشورایی در دو حوزه کلی تولید کتاب و مصرف کتاب باید مورد توجه قرار گیرد. آن­چه تا به امروز در زمینه تولید کتاب به آن توجه شده است بیشتر معطوف به موضوعات پژوهشی محدود در حوزه عاشوراپژوهی و تنظیم برخی محتواهای ارائه شده در آئین‌های آیینی عزا از جمله اشعار و… بوده است. اما حقیقت آن است که ظرفیت ویژه کتاب بسیار فراتر از آن چه اشاره شد است. جهت بهره بردن از این ظرفیت ویژه نیازمند این هستیم که مسیر حرکت مشخصی را برای خویش تنظیم کنیم.

در گام اول مخاطب ‌شناسی باید مورد توجه قرار گیرد تا بتوان متناسب با نیاز گروه‌­های متنوع مخاطب در جهت تولید برنامه­‌ریزی کرد. گام دوم توجه به قالب‌­های متنوعی است که امکان طرح موضوع مورد اشاره را در قالب کتاب دارند. قالب­‌های هنری،‌ ادبی، تاریخی،‌ پژوهشی و ترویجی قالب­های متنوعی هستند که باید مورد توجه قرار گیرند. به تصویر کشیدن ظرفیت عظیم عاشورا در قالب­‌های متنوعی مثل داستان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. گام سوم هدایت نحوه تولید است. در این فضا می­‌توان هم نسبت به فرآوری داده­‌های موجود در قالب­ های متنوع اهتمام داشت و هم می‌­توان از رویکرد تولید خلاقانه بهره برد. گام چهارم اتخاذ رویکرد فراگیر به تولید کتاب در این زمینه است.

انجام فعالیت­‌های محدود و غیرمستمر در این زمینه نمی‌­تواند به‌عنوان مکملی برای برپایی آیین­‌های مناسکی عاشورا باشد. به عبارت بهتر می‌­توان اینطور گفت که نیازمند یک نهضت تولید فرهنگی در قالب کتاب پیرامون فرهنگ و اندیشه حسینی هستیم. گام پنجم استفاده از ظرفیت حداکثری کیفی در تولید آثار مورد اشاره است. توجه به نکات فنی و کیفی چون بهره بردن از بهترین نویسندگان، طراحان، ویراستاران، تصویرسازان و… یک الزام فراموش ­نشدنی است. چرا باید شاهد باشیم اثری که محتوا و اندیشه­ای دینی را دارد در طراحی و نشر جذابیتت و کشش لازم برای مخاطب را ندارد. برعکس لازم است از همه مؤلفه‌های جذابیت در تولید کتاب با مضامین اندیشه حسینی استفاده شود. گام ششم توجه به فرایند توزیع است. در دسترس قرار گرفتن کتاب­های دارای مضامین عاشورایی با داشتن قالب­‌های متنوع و متکثر به عنوان یک اصل مهم در نحوه توزیع باید مورد توجه باشد تا بتواند در کنار برپایی مناسک میدانی به اثربخشی حداکثری کمک کند.

بدیهی است آن چه اشاره شد جز در پرتو سیاست­گذاری تولید کتاب ممکن نخواهد بود و اساسا اتخاذ رویکرد منفعل به تولید کتاب به گونه­‌ای که هر ناشری مبتنی بر سلیقه و نگاه و تشخیص خویش در حوزه تولید برنامه ­ریزی کند چندان مناسب نخواهد بود. هدایت یکی از وظایف مهم مدیریت فرهنگی است. به‌دلیل اینکه مدیران کلان فرهنگی ضمن آشنایی با اهداف کلان فرهنگی کشور و دیدن مجموعه کلان مسائل وظیفه دارند تا واحدهای تولید کننده را با اتخاذ رویکردهای ویژه هدایت کنند.

اما حتی در صورت تحقق گام‌­های اشاره شده موفقیتی حاصل نخواهد شد تا زمانی که فرهنگ کتاب­خوانی در جامعه رواج جدی یابد. لازم است تا نهادهای متولی توسعه کتاب­خوانی مستقیم و غیرمستقیم به این امر کمک کنند. البته کتاب‌­های عاشورایی به شرط تولید بر اساس آن­چه گفته شد خود در انگیزه کتاب­خوانی مؤثر خواهند بود. چون موضوع و محور کانونی آن­ها مورد دغدغه و علاقه عشاق حسینی است. آخرین نکته نیز داشتن دورنمایی برای فضای بین ‌الملل است که با بهره­‌گیری از ترجمه به تدریج به انتقال و ترویج فرهنگ عاشورایی در خارج از کشور با استفاده از کتاب بهره­ بریم.

تمام آن­چه گفته شد جز در سایه درک عمیق و اعتقاد جدی مسئولین به اصل مسئله ممکن نخواهد شد.

دیدگاهتان را بنویسید